ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN

10 oktober 1998

Macrobiotiek

Onlangs zag ik mijn ex-vrouw terug. Op haar sterfbed. De hete augustuszon scheen door de lichte gordijnen naar binnen, zoals hij had gedaan bij de geboorte van onze dochter, acht jaar geleden.' Zo begon een huiveringwekkend artikel dat Roel van Duijn op 5 september in Trouw publiceerde onder de kop 'De dood van Flora'. Hij beschreef de lijdensweg die aan het sterven van zijn geliefde vooraf was gegaan, een smartelijk verhaal over jaren van getob en ellende.

Kort nadat hij met haar trouwde werd bij Flora (in latere publicaties vermeld met haar echte naam José) het prille begin van baarmoederhalskanker geconstateerd. Reden tot paniek was dat nog niet. De ziekte was in dit stadium effectief te behandelen door konisatie, het verwijderen van een klein stukje uit de baarmoederhals. Maar dat wilde ze niet. 'Me laten opereren? Kom nou! Weet je wat dat betekent? Dat ze je baarmoeder eruit halen! Een operatie verzwakt altijd je natuurlijke weerstand. En je baarmoeder eruit, dat is funest. Wat ben ik dan nog voor vrouw?' Nadat Van Duijn haar had uitgelegd dat het alternatief de dood was, verklaarde ze dat er een andere weg was: de macrobiotiek. Al geruime tijd was ze aanhangster van Adelbert Nelissen, eigenaar van het macrobiotische Kushi Instituut, wiens adviezen ze nu nog strikter ging opvolgen. Met alle gevolgen vandien. 'De dood van Flora' was één woedende aanklacht tegen Nelissen. Hij zou de nog jonge vrouw letterlijk de dood in hebben gejaagd. Roel van Duijn is iemand die het er niet bij laat zitten. Samen met mensen die zich na de publicatie in Trouw tot hem wendden met vergelijkbare ervaringen, stichtte hij het 'Comité tegen misbruik van macrobiotiek'. In een Zwartboek werden de klachten tegen Nelissen verzameld met als conclusie dat de gezondheidsgoeroe moet worden vervolgd wegens dood door schuld en kwakzalverij. Dat woord, kwakzalverij, roept bij mij merkwaardig genoeg geen enge, maar eerder komische associaties op, al weet ik wel dat er veel leed wordt aangericht door natuurgenezers die zich onbevoegd met patiënten inlaten. Op de grens van Voorburg en Leidschendam woonde toen ik klein was de bekende piskijker Smit. Op het erf van zijn eenvoudige witte boerderij stonden regelmatig Mercedessen en andere dure auto's geparkeerd. Dan ging het verhaal dat zich weer een hooggeplaatst persoon met een portie ochtendurine op de deel had gemeld. Ze kwamen van heinde en verre, werd gezegd. De boer hoefde maar een blik op het lauwe jampotje te werpen en hij kon zeggen wat de patiënt mankeerde. Boer Smit stelde diagnoses, meestal bij zieken die ontevreden waren over hun arts of aan onduidelijke kwalen leden. Echte kwakzalverij kun je het niet noemen: hij verwees zijn klanten altijd door naar een gediplomeerde collega.

Er zijn natuurlijk veel meer van die betrekkelijk onschuldige bedriegers die bijgelovige stakkers een hand opleggen, in theeblaadjes roeren, aura's waarnemen, iriscopie bedrijven, kruidenmengsels koken en wierook branden. Wat Van Duijn en de zijnen over Nelissen zeggen, is echter allerminst onschuldig. Hij zou niet alleen macrobiotische voedingsvoorschriften geven, maar ook via intimidatie en manipulatie verhinderen dat zijn volgelingen zich medisch laten behandelen. De Inspectie van de Volksgezondheid vindt de klachten in ieder geval ernstig genoeg om onderzoek naar de praktijken van het Kushi Instituut te laten instellen. Donderdag werd bekend dat Justitie zich hierbij zal richten op artikel 96 van de Wet BIG (Beroepen individuele gezondheidszorg). Volgens deze bepaling mogen 'derden' een reguliere medische behandeling niet belemmeren op straffe van maximaal drie maanden hechtenis of 5000 gulden boete.

Bij die 'derden' moet gedacht worden aan therapeuten en anderen met een para-medisch beroep, natuurlijk niet aan een moeder die haar verkouden kind met een aspirientje naar bed stuurt in plaats van naar de dokter. Ook ouders die op grond van hun geloofsovertuiging weigeren hun kind te laten inenten tegen polio vallen niet onder de wet BIG , evenmin als dominees die preken dat kinderverlamming in zo'n geval Gods wil is, of pastoors die condoomgebruik ter vermijding van HIV -besmetting verbieden.

Is Nelissen een therapeut of een sekteleider? Zelf zegt hij nooit 'doktertje gespeeld' te hebben en evenmin mensen af te houden van bezoek aan een reguliere dokter. Zijn instelling wordt wel de 'zwarte-kousenkerk' van de macrobiotiek genoemd. Hij wil terug naar het voedingspatroon van de Middeleeuwen (toen waren de mensen gezonder, al stierven ze als ratten). De gelovigen mogen geen vlees, bewerkte suikers, zuivel, koffie, subtropische vruchten, bewerkte granen en meel eten. Daar krijg je kanker van. Kortom, een idioot.

Van Duijns relaas vertoont gelijkenis met andere verhalen over het sektewezen waarin een machtige leider optreedt die zijn volgelingen indoctrineert en hun iedere persoonlijke verantwoordelijkheid ontneemt. Volgens Van Duijn gaat het Kushi Instituut uit van de macrobiotiek als 'absolute heilsleer' en jaagt Nelissen een hersenschim na.

Dat is eng genoeg en Van Duijn heeft er goed aan gedaan het aan de kaak te stellen, maar het zal me benieuwen of er enig strafbaar feit kan worden geconstateerd. Het preken van een absolute heilsleer, hoe schadelijk en verwerpelijk ook, is namelijk niet verboden. De macrobiotiek is door Van Duijn zelf, zij het in een gematigder vorm, biologisch boerend aangeprezen totdat hij droomde 'van een vrouw die vlees at dat het bloed langs haar kaken liep, met een flink glas cola ernaast'. Het najagen van een hersenschim is al helemaal niet verboden. Gelukkig, want hoeveel provo-, Kabouter- en Groene fantasieën van Roel van Duijn zouden we dan niet zijn misgelopen?

Zijn woede en verdriet zijn invoelbaar. Het moet verschrikkelijk zijn machteloos toe te zien hoe iemand die je na staat door ziekte wordt gesloopt en toch medische hulp weigert. Kan de sekte waar het hier om gaat, daarop worden aangesproken of blijft het uiteindelijk toch iemands eigen beslissing om zich aan de raadgevingen van een goeroe te onderwerpen? Kan je, kortom, de kerk verwijten dat er godsdienstwaanzin bestaat?

Elsbeth Etty