ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN

27 juni 1998

De Van Baalen-brief

Wel eens gehoord van de Zinovjev-brief?

Zinovjev was een naaste medewerker van Lenin en werd, zoals vrijwel alle bolsjevistische kopstukken, door Stalin geliquideerd. Zijn naam is ook verbonden aan een geruchtmakend politiek schandaal in Groot-Brittannië. Voor de algemene verkiezingen van 1924 brachten de Conservatieven met veel stampij een onderschepte brief uit Moskou in de publiciteit. Daarin gaf Zinovjev als voorzitter van de Komintern instructies voor een duivelse samenzwering om via de Labourparty de macht te grijpen. Het Britse vaderland verkeerde in dodelijk gevaar, dat slechts door een nederlaag van Labour viel af te wenden. De Tories wonnen en Labourleider Ramsay MacDonald, die diplomatieke betrekkingen met de Sovjet-Unie had aangeknoopt, verdween in de oppositie.

De Zinovjev-brief is de geschiedenis ingegaan als een schoolvoorbeeld van een smerige verkiezingstruc. Want hoewel de zaak nooit volledig is opgehelderd, wordt algemeen aangenomen dat het een door Witrussische immigranten gefabriceerde vervalsing betrof.

De valse brief duikt sindsdien met tussenpozen op bij verkiezingen.

Een bekend voorbeeld is het echec van de Democratische presidentskandidaat senator Edmund Muskie tijdens de Amerikaanse voorverkiezingen van 1972. President Nixon zag liever de zwakke McGovern als Democratische tegenstander en zette z'n dirty tricks department aan het werk om Muskie af te branden. Voor de voorverkiezingen in New Hampshire publiceerde een Nixongezinde krant een voor de vrouw van Muskie hoogst compromitterende brief. Daar was de politicus zo kapot van dat hij op de televisie tranen met tuiten huilde en verder kansloos was. Later bleek de brief op het Witte Huis in elkaar te zijn geflanst.

Ik haal die brievengeschiedenis op omdat de VVD deze week bekend maakte een onderzoek te entameren dat de reputatie van Hans van Baalen moet herstellen. Kort voor de verkiezingen van 6 mei onthulde Netwerk dat de liberale kandidaat voor de Tweede Kamer ooit een adhesiebetuiging aan de neo-nazi Glimmerveen zou hebben gestuurd. Van Baalen ontkende de brief te hebben geschreven, maar zijn politieke carrière leek gebroken.

Het is denkbaar dat de Van Baalen-brief thuishoort in het rijtje van de Zinovjev-brief en de Muskie-brief. Als dat uitkomt, zou het extreem schokkend zijn. Ongetwijfeld worden er ook in Nederland wel eens vuile politieke trucs worden toegepast, maar nooit is iemand hier bij mijn weten zo ver gegaan een valse brief te produceren om een politicus in discrediet te brengen. Daarom is het even vanzelfsprekend als wenselijk dat de VVD het er niet bij laat zitten.

Als Van Baalen die brief niet heeft geschreven, wie dan wel? Wie heeft op zo'n laaghartige manier geprobeerd het democratische proces te verstoren? Opheldering daarover lijkt me nog belangrijker dan eerherstel voor Van Baalen. Als die brief een vervalsing is, zijn de verkiezingen gemanipuleerd en dat overstijgt het privé-drama van de besmeurde politicus.

Vooralsnog wil de VVD geen mededelingen doen over de aard van het nu aangekondigde onderzoek. Ook is niet bekend wie het gaat uitvoeren, al is wel toegezegd dat het een onafhankelijk onderzoek wordt. Het beste zou zijn als er een strafrechtelijk onderzoek wordt ingesteld naar de eventuele vervalsing. Jammer genoeg hebben Van Baalen en de VVD geen aangifte bij Justitie gedaan wegens smaad of laster. Ook jammer is dat de in zijn eer aangetaste ex-kandidaat heeft geweigerd in te gaan op een aanbod van Paul Witteman om op kosten van de VARA een grafologisch onderzoek te laten verrichten.

Tijdens een televisie-interview beargumenteerde hij deze weigering als volgt: laat andere politici, met inbegrip van fractievoorzitter Bolkestein, eerst maar eens duidelijk zeggen of je iemand vele jaren na dato nog mag nadragen dat hij op de middelbare school stompzinnige opvattingen uitdroeg. Nu ben ik geen politicus, maar ik zou antwoorden: natuurlijk mag je iemand zoiets niet levenslang aanwrijven. Dat zou niet alleen hardvochtig op het onmenselijke af zijn, maar ook dom, want iemand kan van mening veranderen. Mocht Van Baalen als scholier extreem-rechtse sympathieën hebben gekoesterd, waar hij spijt van heeft, dan hoort dat op zichzelf geen beletsel te zijn voor een lidmaatschap van de Tweede Kamer. Zijn voorzitterschap van het militaristische studentenclubje Pro Patria is dat al helemaal niet.

Op 28 maart schreef ik hier dat een in Vrij Nederland gepubliceerd verhaal over het gedoe van Pro Patria (de inleiding tot de hele rel) mijn weerzin tegen militarisme en nationalisme nog eens aanwakkerde en dat ik daar bijna net zo allergisch voor ben als voor de Nederlandse Volksunie van Joop Glimmerveen. Maar ik ben niet van de gewetenspolitie en kon niet vermoeden dat er vervolgens een brief met de handtekening van Van Baalen aan diezelfde Glimmerveen op de proppen zou komen. Als die brief vals blijkt, dan moet Van Baalen worden gerehabiliteerd en de vervalser(s) vervolgd en berecht.

Maar wat, als de brief toch echt blijkt?

In dat geval zou de VVD de schrijver ervan in de gelegenheid moeten stellen datgene te doen wat hij dan al veel eerder had moeten aandurven. Namelijk ronduit zijn jeugdige misstap erkennen en nogmaals uitleggen dat hij daar allang van is teruggekomen, zodat er geen reden is hem er op aan te blijven spreken. Een VVD -er die aan zelfreflectie doet, zou ook wel eens verfrissend zijn.

In dat scenario is er alleen nog het probleem van de eerdere ontkenningen. Een politicus mag jeugdzonden hebben, maar niet liegen tegen de kiezers. Hierbij gelden voor Van Baalen wel verzachtende omstandigheden, zoals schaamte en paniek.

Het door de VVD gewenste onderzoek zal hopelijk duidelijkheid verschaffen: een vervalsing of niet. Zoja: eerherstel. Zonee, dan was het een gril van een scholier die er niet toe hoeft te leiden dat de volwassen man geen herkansing krijgt. De derde mogelijkheid: men komt er niet achter. Dat zou de slechtst denkbare uitkomst zijn. Voor Van Baalen en iedereen die zich in de politieke arena begeeft en dus slachtoffer kan worden van ingenieuze laster. Dan zijn de rapen pas goed gaar.

Elsbeth Etty