ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP

21 maart 1998

Prediker

Het Bijbelboek Prediker is altijd goed voor een mooi citaat. Een kwart eeuw geleden scoorde de popgroep The Birds er een wereldhit mee:

To everything (turn, turn, turn)

There is a season (turn, turn, turn)

And a time to every purpose...

Het is een klassieke, prachtige tekst, hoofdstuk 3 van Prediker, dat in de Statenvertaling als volgt begint: 'Alles heeft eenen bestemden tijd, en alle voornemen onder den hemel heeft zijnen tijd: daar is een tijd om geboren te worden en een tijd om te sterven'. Enzovoort.

De tijd en het verstrijken der seizoenen - dat is ook het aan Prediker ontleende thema van de deze week begonnen interkerkelijke handtekeningenactie tegen de 24-uurseconomie. Kardinaal Simonis opende de campagne ('Neem tijd om te leven') dinsdag met een toespraak in de Kloosterkerk in Den Haag. ,,Wij kerkmensen'', zei hij, ,,maken ons zorgen over het feit dat het ons geschonken ritme van dag en nacht, van werkdagen en rustdagen ernstig verstoord dreigt te worden. (...) Een samenleving die aan het ritme van de seizoenen, van dag en nacht, van arbeid en rust voorbijgaat, verliest de intuïtie van een geschonken werkelijkheid.''

Het probleem - de jachtigheid van het moderne leven, de stress, de ondergeschiktheid van het dagelijkse geluk aan de mammon - houdt niet alleen 'de kerkmensen' bezig. Maar of een terugkeer naar het ritme van de seizoenen een oplossing biedt, waag ik te betwijfelen.

Ik krijg een visioen van het Rijke Roomse Leven waar de kardinaal heimwee naar heeft. Dorp aan de rivier. Pastoor Poncke. Nederland een streekroman. Het is de romantisch-reactionaire idylle van een agrarische samenleving - hoewel er vroeger geloof ik wel degelijk op zondag gewerkt werd in het oogstseizoen. En de koeien die gemolken moeten worden, hebben zich nooit iets aangetrokken van bezwaren tegen een 24-uurseconomie.

Krijgen we minder stress als de winkels weer stipt om zes uur sluiten en op zondag dicht zijn? Of zou de stress juist verminderen als er eindelijk eens voldoende kinderopvang komt ten behoeve van werkende ouders? Het is maar hoe je tegen het probleem aankijkt.

Wat bedoelen 'de kerkmensen' met hun heimwee naar 'het ons geschonken ritme van dag en nacht'? Afschaffing van het elektrisch licht zodat er 's nachts alleen nog maar geslapen kan worden en we verplicht zijn met de kippen op stok te gaan?

'Wij roepen u met klem op', aldus de met het oog op de komende Kamerverkiezingen gepubliceerde interkerkelijke oproep, 'de collectieve rustmomenten te respecteren. Wij vragen u dringend het verruimen van werk- en openingstijden kritisch te bezien'. Heilig de zondag, daar komt het op neer. Gaan dan ook de zwembaden op de Veluwe weer dicht op de dag des Heren?

Achter het sympathieke idee van onthaasting, zoals minister De Boer het noemde, steekt hier de intolerantie haar kopje op. De oproep ter bestrijding van de 24-uurseconomie heeft een regressief karakter. Terug naar vroeger. Terug naar de tijd dat er door de meeste mensen gewerkt werd van negen tot vijf. De tijd waarin je alleen een baan kon hebben als er thuis iemand beschikbaar was om de boodschappen en de was te doen, de loodgieter binnen te laten en de kinderen op te vangen. De tijd dat het gezin de hoeksteen van de samenleving was en vrouwen volgens een strikt dag- en nachtritme luiers verschoonden en opnieuw zwanger werden, zodat er voor een zelfstandig bestaan buitenshuis geen gelegenheid was.

In Opzij heeft ooit een afschrikwekkende foto gestaan van een huismoeder omringd door haar achttien kinderen, die ze - uiteraard onder aanmoediging van mijnheer pastoor - gebaard had. Over 24-uurseconomie gesproken: heeft de kerk zich wel eens gerealiseerd dat juist het traditionele gezin van vrouwen eiste dat ze volcontinu in bedrijf waren?

Dat is nu precies wat het CDA-Kamerlid Hans Hillen wil. Hij leverde deze week zijn bijdrage aan de campagne voor een terugkeer naar de goede oude tijd in een onder redactie van Anja Meulenbelt verschenen bundel over het gezin (Bootje in de storm). Ook Hillen roept - het kan haast geen toeval zijn - Prediker aan, want Prediker zegt: 'Naar Gods bedoeling is het leven eenvoudig, maar de mens haalt zich van alles in het hoofd.' Hillen stelt de vrouwen van Nederland zijn poes ten voorbeeld: 'Onze poes doet precies wat je van haar kunt verwachten. Ze eet op haar vaste tijden, luiert veel en vangt af en toe een muis (...) Maar toen ze krols was, wist ze precies hoe ze zwanger moest worden.'

De hele campagne lijkt mij gericht tegen de keuzevrijheid van individuen en in het bijzonder van vrouwen.

Nu nog een citaat uit Prediker. Maar dan met een andere aanleiding. 'Wederom aanschouwde ik alle onderdrukkingen, die onder de zon geschieden, en zie: tranen der onderdrukten, en zij hadden geen trooster; maar aan de zijde hunner onderdrukkers was macht - en zij hadden geen trooster.'

Dit is het motto voorin het boek Voor en tegen de Plaatsbekleder uit 1964, waarin reacties staan afgedrukt op de opvoering van het toneelstuk Der Stellverteter van Rolf Hochhuth. De gemoederen liepen hoog op. Het stuk werd namelijk beheerst door de vraag waarom paus Pius XII nooit openlijk heeft geprotesteerd tegen de uitroeiing van de Europese joden door de nazi's. Het Vaticaan bleef het antwoord schuldig.

'Turn, turn, turn.' Neem tijd om te leven. We zijn weer een paar decennia verder. In dezelfde week waarin de kerken in Nederland, de kardinaal voorop, het ontzettend druk hadden met hun campagne voor krappere winkeltijden, publiceerde het Vaticaan alsnog een dubbelhartig document om de houding van Pius XII te verontschuldigen en zelfs te bewieroken. Aan dat stuk van twaalf pagina's heeft het Vaticaan maar liefst twaalf jaar gewerkt.

Zij die geloven, haasten niet.

Elsbeth Etty