ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN

7 februari 1998

Lieve snuiten

Getergde veehouders' hebben dinsdag in Gemert herdacht dat een jaar geleden de varkenspest uitbrak. Die pest heet nu Het Verdriet van Brabant en slechts op één manier is dat verdriet te stillen: met veel geld. Als minister Van Aartsen erin slaagt de varkensstapel met een kwart te verminderen, krijgt de overheid een schadeclaim van 6,5 miljard gulden, dreigden de rouwende boeren. Per aanwezige in Gemert komt dat neer op ruim twee miljoen gulden smartengeld.

De 'sector' voelt zich slachtoffer. Ik drijf daar niet de spot mee, want niemand gunt hardwerkende ondernemers een bankroet. Wel vraag ik me af wat de term 'risicodragend kapitaal' nog betekent, als het risico automatisch voor de overheid is.

Maar mij maakt het niet uit, al krijgen de varkensboeren de complete inhoud van de schatkist ter genoegdoening. Onder één voorwaarde: dat zij bij wijze van tegenprestatie voor goed een einde maken aan de tot industrie en groeisector uitgeroepen varkensmishandeling. Het afpakken van 'varkensrechten' (waarmee niet de rechten van varkens, maar van varkenshouders wordt bedoeld) mag best een centje kosten. Ook bij de afschaffing van de slavernij, ooit eveneens een groeisector met positief belang voor de handelsbalans, werden de slavenhouders gecompenseerd voor het verlies van hun levende have. Tijdens de herdenking in Gemert is aan het Verdriet van de Varkens geen woord besteed. En niemand neuriede het liedje van The Beatles: 'Have you seen the little piggies/ crawling in the dirt ... ' Wel werden ter illustratie van het Verdriet van Brabant op de televisie lege varkensstallen getoond. Dat bood inderdaad een zielige aanblik. Aan een lege stal kan je namelijk veel beter zien dan aan een volle onder welke omstandigheden de dieren in 'normale' tijden moeten leven. Nu de aandacht niet werd afgeleid door hun aandoenlijke snuiten, zag je pas goed dat een moderne varkensstal een verzameling dwangbuizen is, een hel van ijzeren stangen en roosters. Voor varkens die zulke stallen bevolken, kan het alleen maar een bevrijding zijn als zij worden doodgemaakt, om het even of dat nu wegens de pest of voor consumptie gebeurt.

Maak ik de varkensboeren, die toch alleen maar brood op de plank willen, geen onterechte, sentimentele verwijten? Ik ben naast een boerderij opgegroeid. Het varkenskot, met klassieke halfronde stalraampjes, stond aan de straatkant en als we van school naar huis liepen konden we op de hoek aan het lawaai al horen of de biggetjes werden gezoogd. Dan ging het erom wie als eerste bij de stal arriveerde om, staande op een kistje, door een beslagen raampje het ontroerende tafereel te kunnen gadeslaan. In de zomer zagen we enkele lieve, vette varkens wroeten in hun modderpoeltje naast de stal. Wat er met al die knorrende roze biggetjes was gebeurd, wisten we gelukkig niet. We lachten om de in-tevreden snuiten van de zeugen, om het krulstaartje van de reusachtige beer die Boris heette en verheugden ons op de nieuwe biggen.

Sentiment en vertedering en heimwee naar oude tijden spelen mij parten, maar daarmee is niet gezegd dat humane opvattingen over de rechten van dieren op irrationele vooroordelen berusten. Je hoeft geen kwezel te zijn om in morele verontwaardiging te ontsteken over de mentaliteit van varkensboerinnen die van doodsangst krijsende biggetjes meezeulen naar een VVD -congres. Zij gaven daarmee een pathetische demonstratie van het eigen groepsegoïsme - én van hun minachting voor het welzijn van varkens.

Hoe heeft de schrijver Koos van Zomeren de herdenking van een jaar varkenspest eigenlijk beleefd? Namens de stichting Varkens in Nood zamelde hij geld voor posters in en achtduizend handtekeningen onder een petitie voor verbetering van de leefomstandigheden van de miljoenen roze slachtoffers. ,,Je gaat toch geen deurwaarder sturen om je bijdrage terug te vragen'', antwoordt hij. De actie heeft kennelijk weinig uitgehaald. Varkensboeren hebben niet gereageerd en de politiek evenmin: in de varkenswet van Van Aartsen staat geen enkele concrete maatregel ten behoeve van het varkenswelzijn. ,,In het varkensbesluit, dat in april in de Tweede Kamer wordt behandeld, vormt de kwestie van het dierenwelzijn letterlijk het sluitstuk'', meldt Van Zomeren somber.

Vooralsnog overheerst de 'piëteit' met de varkenshouders het politieke debat. Dezelfde piëteit die in mei vorig jaar door minister Van Aartsen werd aangevoerd als argument om de media te verbieden aanwezig te zijn bij het doden van jonge biggen. De Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming mocht zelfs de pers niet inlichten over het onnodige dierenleed (te volle vrachtwagens, te weinig ventilatie) waarmee de strijd tegen de varkenspest gepaard ging.

Uiteindelijk heeft de pers er (via een door de Nederlandse Vereniging van Journalisten gewonnen procedure) voor gezorgd dat ze naar behoren verslag kon doen van het afmaken van de biggen - al valt er altijd te twisten over de vraag of gruwelijke beelden zich voor openbaarmaking lenen.

Wie wat te verbergen heeft, noemt publiciteit tegenwoordig een 'media-hype'. Dat gebeurde ook toen de varkenspest uitbrak. Het D66-Kamerlid Boris Dittrich is die episode alweer vergeten. Hij deed deze week in een artikel in Trouw met de nieuwe mode mee en stelde uitsluitend de journalistiek verantwoordelijk voor de recente onderlinge media-oorlogen van lekkende politici en ambtenaren. Dit bracht hem tot het ondoordachte voorstel om een 'gezaghebbend forum' (door wie aan te stellen?) te laten oordelen over ,,wat journalistiek al dan niet acceptabel is''. Aangezien de Raad voor de Journalistiek dit allang doet, kan zijn idee eigenlijk alleen maar worden uitgelegd als een pleidooi voor toezicht op de pers. ,,Blaffen tegen de waakhond, houdt de democratie op peil'', schrijft Dittrich.

Toegepast op de media-hype, waarvan de pers alom luidkeels werd beschuldigd toen de varkenspest uitbrak, is te vrezen dat zo'n 'gezaghebbend forum' de waakhond van de boerenerven zou hebben gejaagd. Hype! Gebrek aan piëteit met de varkensboeren! Schokkende beelden: ogen dicht! Maar wie zal, als de pers onder de plak van Boris' forum komt, nog een oogje houden op de van God en iedereen verlaten varkens?

Elsbeth Etty