ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN

15 mei 1998

Dag Winnie

Toen de laatste restzetel in de nieuwe Tweede Kamer woensdag voor de derde keer van partij verwisselde, viel het woord bananenrepubliek. Het was een VVD -politicus die de kwalificatie gebruikte. Gehannes met het tellen van stemmen verwacht je dan ook niet in onze keurig democratisch aangeharkte tuin van Holland. Maar er zijn ergere dingen, rottere bananen.

Archieven van de Inlichtingendienst Buitenland blijken onrechtmatig te zijn vernietigd, werd donderdag bekend. In 1992 loog premier Lubbers daar glashard de Tweede Kamer over voor. Dat kon zomaar gebeuren. Eveneens verdwenen zijn archieven van de Militaire Inlichtingendienst over Suriname. Daar sta je toch van te kijken in een democratische rechtsstaat. De verantwoordelijke topambtenaar - voormalig secretaris-generaal van Algemene Zaken R. Hoekstra - is tegenwoordig belast met het onderzoek naar de Bijlmerramp. Hier schiet het woord banaan zwaar tekort.

En dan lees je in HP/De Tijd een nachtmerrie-achtig verhaal van een voormalige medewerker van de Criminele Inlichtingendienst, een zekere Richard Stegeman, die tijdens een bijeenkomst op de Amerikaanse ambassade in tegenwoordigheid van Docters van Leeuwen opdracht zou hebben gekregen mee te werken aan de liquidatie van Bouterse. ,,'Meneer Stegeman, weet u wie ik ben?' vroeg Docters me. Ik antwoordde bevestigend. 'Meneer Stegeman', vervolgde Docters van Leeuwen beleefd, 'het is niet de bedoeling dat hij het overleeft'.''

A priori geloof ik dat verhaal niet, want het valt niet te verifiëren. Als journalist moet je trouwens nooit iets geloven, maar tegelijk moet je wel degelijk alles voor mogelijk houden. Wie had ooit kunnen geloven dat de rijksrecherche, werkzaam onder verantwoordelijkheid van het college van procureurs-generaal, eigenmachtig de afdeling voorlichting van minister Sorgdrager aan een onderzoek zou onderwerpen? Ook dat werd deze week bekend. Het lijkt op een afrekeningspoging, want de betrokken afdeling op het departement en de top van het OM zijn sinds het ontslag van Docters van Leeuwen elkaars doodsvijanden.

De politie afsturen op de naaste adviseurs van de minister: het is een scenario, dat je eerder zou situeren in Paraguay of Tsjetsjenië dan in Den Haag. Hier is iets very rotten. Maar het went. Vóór de IRT-enquête hadden we het evenmin voor mogelijk gehouden dat in Nederland de toepassing van onrechtmatige opsporingsmethoden onder voorgaande ministers van justitie volstrekt gebruikelijk was geworden en er zelfs op grote schaal drugs werden ingevoerd door opsporingsdiensten.

Nu kan men wel zeggen: Sorgdrager is politiek verantwoordelijk, maar langzamerhand zou iedereen zich eens kunnen afvragen waar deze minister tegenop heeft moeten boksen. Zelf lichtte zij een tipje van de sluier op, toen ze in deze krant klaagde over stelselmatige tegenwerking van topambtenaren. Weer viel alles en iedereen over haar heen: dat had ze nooit mogen zeggen. Dus krabbelde ze terug. Maar ze had alleen maar herhaald wat in het onderzoeksrapport van de hoogleraren Buitelaar en Zwart staat over de situatie die tot het ontslag van Docters van Leeuwen leidde. De creatieve en onorthodoxe werkwijze van de super- PG hield, aldus het rapport, geen halt bij de grenzen van het openbaar ministerie. 'Hij breidt zijn activiteiten uit tot in de politieke arena.'

De grootste fout van Sorgdrager is geweest dat zij Docters van Leeuwen heeft benoemd in de functie waaruit zij hem later weer moest ontslaan. Vlak na zijn aanstelling zei ze in een vraaggesprek met het Nederlands Juristenblad: ,,Ja, het kan leiden tot strubbelingen, maar dat zijn van die uiterste vormen''. En uiterste vormen - die hou je niet voor mogelijk in Nederland. Totdat een minister hardhandig met haar neus op de uiterste vormen wordt gedrukt.

Arme Winnie. Ze kwam zelf uit het justitie-apparaat en beschouwde dat als een voordeel. Ze kende de cultuur. In hetzelfde vraaggesprek met het NJB (6 januari 1995, ze was nog vers) vertelde ze argeloos: ,,Toen ik nog in het OM zat dacht ik vaak: waar bemoeit de minister zich eigenlijk mee? Ik vond dat wij de zaak zelf moesten regelen en dat de minister geen pottekijker moest zijn.''

Nou, dat heeft ze geweten. Als zij de meegaande, lief-meisjesachtige en niet-pottenkijkende nitwit was geweest die de PG 's zich kennelijk wensen, dan zou Van Agt, een van haar voorgangers, nu nog altijd over Justitie hebben gesproken als 'de parel van de rijksdienst' en als 'het juridisch geweten van Nederland' wat het volgens hem 'ooit' was. Ja, onder Hirsch Ballin zeker, toen de crisis in de opsporing gierend uit de hand liep.

Toen zij aantrad, stelde Sorgdrager zich ten doel duidelijk te maken dat Justitie ,,op alle fronten rammelt en dat dat een gevaar is voor de rechtsstaat''. Ze begon veelbelovend en met goede moed. ,,We zitten nu in een diep dal'', zei ze. ,,Maar ik hoop over vier jaar schoon schip te hebben gemaakt.'' Vervolgens werd ze afgebrand. We zijn vier jaar verder en niemand lijkt een traan om haar vertrek te laten. Haar eigen partij niet, de ambtenarij niet, het Openbaar Ministerie niet, de Coornhertliga niet, de strafrechtgeleerden niet. Allemaal slaken ze een diepe zucht van verlichting. Voor D66 was ze in de beeldvorming een verliespost geworden ('van incident naar incident'), voor de Justitietop was zij niet volgzaam genoeg. Voor de strafrechthervormers was zij 'wankele Winnie': niet bij machte iets te realiseren van haar voornemen een eind te maken aan het beleid van meer cellen, hogere straffen, meer repressie als enige antwoord op de criminaliteitsproblemen.

De weggehoonde Sorgdrager vertegenwoordigde vier jaar geleden de hoop op een omslag in een verziekt justitieel klimaat, maar zij moest het opnemen tegen de supergorilla's van de bananenmonarchie. ,,To add insult to injury'': in het tv-programma Buitenhof stelde de godvrezende moneymaker van het CDA , oud-minister Westerterp, ijskoud Docters van Leeuwen voor als nieuwe D66-minister van justitie.

Dag Winnie, het is geen schande om te verliezen, het zou een schande zijn geweest niet te hebben gevochten.

Elsbeth Etty