ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP

28 FEBRUARI 1998

Stemadviezen

Schrijvers zijn, zoals Connie Palmen onlangs op de televisie uitlegde, publieke persoonlijkheden. In een week voorafgaande aan verkiezingen laten nogal wat van die publieke persoonlijkheden zich ertoe verleiden het publiek van een stemadvies te voorzien.

Ook politici zelf zijn publieke persoonlijkheden, maar hun stemadvies legt merkwaardig genoeg minder gewicht in de schaal. Nee, schrijvers, sporthelden en andere artiesten lijken, juist omdat zij géén politieke ambities koesteren, bij politieke partijen in trek, hetzij als lijstduwer, hetzij als mascotte. Zo werken de partijen mee aan de de-politisering van de politiek. Politiek is besmet, maar de stellingname van een niet-politieke publieke persoonlijkheid moet bij de kiezers de indruk wekken dat zij kunnen profiteren van een belangeloze, onbevooroordeelde en doordachte raad.

Het stemadvies van Connie Palmen zelf gaat naar een partij die I.M. heet. Steden en dorpen hangen in deze verkiezingstijd vol reusachtige posters met een prachtige foto van de schrijfster, waaronder dramatisch handgeschreven letters de partij van haar keuze bekendmaken. Ietsje Minder? Iedereen Meer? Ik Moet? Andere affiches zie je nauwelijks. Nog een geluk, dat Palmens overleden geliefde niet Sybren Polet of Cees Dam heette.

Laat ik eerlijk bekennen dat ik mij, wat de gemeenteraadsverkiezingen in mijn woonplaats Amsterdam betreft, tot de zwevende kiezers reken. En stel nu eens dat Hella Haase deze week een stemadvies zou hebben gegeven. Dan weet ik zo net nog niet of ik daar ongevoelig voor was geweest.

Haasse werd zondag in de Amsterdamse Stadsschouwburg gefteerd wegens haar tachtigste verjaardag. Haar lezers bedankten haar voor haar fantasie, haar historische kennis, haar inzicht, en haar productiviteit: voor haar schrijverschap kortom, en voor haar oeuvre. In het vriendenboek Wisselend Decor, Hommages aan Hella Haasse laat haar echtgenoot Jan van Lelyveld en passant zien hoe je een monument kunt oprichten voor een schrijver die tevens geliefde is, zonder de indruk te wekken de persoon in kwestie voor jezelf te willen opeisen.

Aan een schrijfster als Hella Haasse ken ik onwillekeurig een moreel gezag toe dat wel degelijk mijn stemgedrag zou kunnen beïnvloeden. Toevallig heb ik haar vorig jaar naar haar mening gevraagd over Amsterdam. Bij die gelegenheid uitte zij haar weerzin tegen ,,de vulgaire, naar internationaal voorbeeld gestroomlijnde commercie'', tegen ,,de voelbare aanwezigheid in de stad van mafia-achtige belangengroepen'' en tegen de ,,oppervlakkige consumptiemaatschappij''.

Maar naar welke politieke partij haar voorkeur uitgaat, kon ik uit die opmerkingen niet opmaken. Gelukkig maar, eigenlijk. Stel je voor dat ze blijkt te stemmen op een partij die ik verafschuw. Of, omgekeerd, dat ze me tot stemgedrag had verleid waar ik later spijt van zou krijgen. Natuurlijk staat Hella Haasse net als de koningin boven de partijen.

Des te meer ergerde het me daarom dat PvdA-voorzitter Karin Adelmund toch kans zag om Haasse woensdag in een krantenartikel, zij het indirect, bij de verkiezingspropaganda te betrekken. De schrijfster werd aangeroepen om te bewijzen dat het ondanks de slechte beeldvorming heel goed gaat met de PvdA. Een uit zijn verband gerukt citaat dat Adelmund daarvoor te berde bracht, kwam uit een vraaggesprek met Haasse en luidde: ,,Wat zijn de blote feiten, wat zijn verzinsels, met welke bedoelingen worden verhalen de wereld in gestuurd?'' Het antwoord op deze intrigerende vraag bleef Adelmund helaas schuldig en ik weet het ook niet. Een overtuigend stemadvies houdt de uitspraak hoe dan ook niet in.

Ik wil de PvdA-voorzitter er overigens ook weer niet te hard om vallen: misschien probeerde ze met citaten van Haasse enige compensatie te bieden voor het gebrek aan beroemde kunstenaars en sporthelden op haar kandidatenlijsten. Mij lijkt dat juist een sterk punt. Uiteindelijk wekt die wanhopige optocht van bekende Nederlanders dezelfde weerzin in me op als het 'hypen' van boeken. Hoe meer uiterlijk vertoon over dingen die zich alleen door hun inhoud kunnen bewijzen, hoe minder ik geneigd ben ze serieus te nemen.

Maar intussen vraag ik me af of stemadviezen van publieke persoonlijkheden invloed hebben op het kiezersgedrag. Het schijnt in de reclame een uitgemaakte zaak te zijn dat de naamsbekendheid van een ster afstraalt op een product of een merk. Daar hebben we het onverkwikkelijke sponsordom aan te danken, dat parasiteert op de - in klinkende munt om te zetten - prestaties van sporters en artiesten. Of dezelfde reclametechniek in de politiek effectief is, zal woensdag moeten blijken.

Als ik ervan overtuigd was dat kunstenaars en sporthelden per definitie begiftigd zijn met een groot politiek inzicht, zou ik in Rotterdam op Solidair 93 moeten stemmen, omdat Rijk de Gooyer daar lijstduwer van is. Of op de Stadspartij wegens Jules Deelder en anders op de Ouderen-Unie 55 plus omwille van bokser Regilio Tuur. In Utrecht zou mijn stem in dat geval naar Leefbaar Utrecht gaan omdat schrijver Ronald Giphart op de lijst staat, in Haarlem naar het CDA wegens schaatsster Yvonne van Gennip. En in Amsterdam zou mijn stem onherroepelijk naar de VVD gaan, aangezien Ajacied Ronald de Boer daar op de lokale tv in reclamespotjes van die partij optreedt.

Al deze beroemdheden vragen met hun welgemeende aanbevelingen de aandacht voor de partij van hun keuze, maar overtuigen doen ze me als zwevende kiezer niet. Toch heb ik me een keer in het stemhokje laten overhalen door een beroemde lijstduwer. Bij de Statenverkiezingen van 1991 zweefde ik net zo als nu en één van de weinige kandidaten op het stembiljet van wie ik ooit had gehoord was Annie M.G. Schmidt. Zij kandideerde voor de Groenen van Roel van Duijn. Wat mij toen overtuigde was haar argument dat die partij geen kwaad kan. ,,Hooguit planten ze een boom in een park'', zei ze, ,,en daar wordt niemand slechter van.''

Elsbeth Etty