ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN

19 september 1998

Achtervolgerswaan

Zou er behalve achtervolgingswaan (volgens Van Dale paranoia waarbij de lijder meent voortdurend achtervolgd of gezocht te worden) ook zoiets bestaan als achtervolgerswaan? Misschien komt het uit de VS overgewaaide begrip stalking erbij in de buurt. Dit wordt vertaald als 'belaging' en omschreven als het stelselmatig inbreuk maken op iemands privacy met het oogmerk die ander onder druk te zetten. Zo'n Kenneth Starr bijvoorbeeld lijkt me te lijden aan achtervolgerswaan, te definie&ruml;en als paranoia waarbij de lijder meent voortdurend een prooi te moeten achtervolgen.

Wat me aan het denken zette over wat ik nu maar even voor het gemak omgekeerde paranoia noem, gebeurde overigens niet in Washington, maar veel dichter bij huis. Het was niet het rapport-Starr, maar een boekje van Eric Slot, secretaris van het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs. Hij haalde deze week de publiciteit met een toeristische gids voor sensatiezoekers, getiteld 'Wandelingen door moorddadig Amsterdam'.

Daarin rakelt hij de moordzaak-Oettinger weer eens op, een casus uit 1943 die alleen maar telkens in de aandacht komt omdat er een Beroemde Nederlander tot gek wordens toe mee kan worden opgejaagd.

In 1990 publiceerde Het Parool drie artikelen waarin werd gesuggereerd dat de cineast Louis van Gasteren in 1943 als 21-jarige een roofmoord had gepleegd op een joodse onderduiker. Van Gasteren werd in juni 1944 veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf wegens doodslag, maar is in januari 1946 gerehabiliteerd op aandringen van de Grote Advies-Commissie der Illegaliteit ( GAC ). Het was volgens deze officie&luml;e vertegenwoordiging van het verzet een in de omstandigheden gerechtvaardigde liquidatie geweest in het belang van het verzet.Toen Het Parool 44 jaar later Van Gasteren alsnog als moordenaar belasterde, begon voor de cineast een lijdensweg die na vijf jaar procederen leek te eindigen met een arrest van de Hoge Raad. Het Parool werd tot rectificatie en schadevergoeding veroordeeld. Eerder had het Gerechtshof de verdachtmakingen al beledigend genoemd, evenals de Raad voor de Journalistiek.

Het eerherstel kwam erg laat. In de carrie&rgrave;e van Van Gasteren had zich intussen een ramp voltrokken, zijn wereld was ingestort, een zenuwpatiënt was van hem overgebleven. 'Het is niet meer uit te bannen. Iedere dag kom ik de consequenties van de publicatie tegen (...) Van Gasteren is namelijk geen mens meer, ik ben een zaak geworden. Mijn naam is voor altijd bezoedeld (...) Het is karaktermoord. Nee, dat kan je niet goedmaken. Je wordt paranoïde, denkt dat iedereen het stuk gelezen heeft. Ik ben kapot gemaakt. En denk eens aan mijn drie kinderen', zei hij vorig jaar in een interview.

Alsof er niet in drie instanties rechterlijke uitspraken zijn gedaan om het verhaal uit de wereld te krijgen, komt Eric Slot in zijn lollige gidsje nu weer aanzetten met de vraag: 'roofmoord, verzetsdaad of roofmoord die verzetsdaad werd?' Het antwoord is opnieuw lasterlijk. Zonder zelfs maar naar de rehabilitatie te verwijzen, schrijft Slot dat de doodslag 'vijftig jaar later definitief anders werd gekwalificeerd dan een legitieme verzetsdaad'. Wie velt dat definitieve oordeel dan wel? Slot zelf, die het natuurlijk beter weet dan de Hoge Raad. Op grond van welk bewijs tegen Van Gasteren? 'Er zijn mensen die hem niet geloven...' Kan het laffer?

De ellende van zoiets is dat veel journalisten blijkbaar geen geheugen hebben, elkaar klakkeloos citeren en ondertussen geen benul lijken te hebben van wat zij aanrichten in het leven van hun prooi.

In een bespreking van Slots boekje in de bijlage Agenda van deze krant opperde Hans Moll de veronderstelling dat Van Gasteren 'niet echt blij zal zijn' met deze publicatie. Ik heb het slachtoffer gesproken en kan bevestigen: het gaat inderdaad niet goed met de inmiddels 76-jarige cineast.

Mijn bloed kookt. Slot heeft misselijke sensatiejournalistiek bedreven ten koste van de reputatie en de gezondheid van iemand die toch al, jaar in jaar uit, zonder bewijs en zonder doel, gruwelijk in de publiciteit beschadigd is. Het komt neer op een vorm van lynchen.

Houdt zoiets ooit eens op?

Over het antwoord op deze vraag ben ik somber gestemd.

De achtervolgerswaan maakt mensen genadeloos. Zo kom ik toch weer op Starr. De tegenwerping dat Clinton geen slachtoffer is omdat hij de vervolging in de eerste plaats aan zijn eigen libido te wijten heeft, doet niets af aan de waanzinnigheid van het rapport van Starr. De miezerige details over het seksleven van de president dienen alleen maar om het publiek te laten gnuiven en zijn wapens voor het plegen van karaktermoord.

Geen enkele overweging van verantwoordelijkheid of fatsoen heeft de speciale openbare aanklager kunnen weerhouden. Welke schade hij aanricht - aan het presidentschap, aan de constitutionele verhoudingen, aan het internationale prestige van de VS - maakt hem niet uit. En al helemaal kan het hem niet deren welke verwoestingen hij in iemands persoonlijke leven aanricht.

Zoals Louis van Gasteren zei: 'Denk eens aan mijn kinderen'.

Denk eens aan Chelsea, de 19-jarige dochter van de president. Zelfs als Clinton niet zelf als slachtoffer moet worden beschouwd, dan nog staat vast dat Chelsea dat wel degelijk is. Het lijkt me afschuwelijk allerlei intieme details over je vader te vernemen (een kind wil zoiets beslist niet weten). Nog afschuwelijker is dat ook iedereen die zij tegenkomt al die details van haar vaders seksgedrag kent. Wie kan zich niet de schaamte en de ellende van Chelsea voorstellen over iets waar zij zich onmogelijk tegen kan verweren?

Welaan, als wij in Nederland ook eens een speciale openbare aanklager nodig mochten hebben, dan heeft Eric Slot aangetoond over de aangewezen mentale eigenschappen voor die functie te beschikken. Maar wat het Amerikaanse volk volgens de opiniepeilingen denkt over de zaak-Clinton, denk ik over de zaak-Van Gasteren: hou er in hemelsnaam eens mee op. Hoor hoe dit klinkt in de Matthäus:O Geisselung, o Schläg', o Wunden!

Ihr Henker, haltet ein!

Erbarmt euch, haltet ein!

Elsbeth Etty