HENK VAN GELDER
Bernhard spreekt boekdelen. Tot in de puntjes gesoigneerd, getooid met een buitenmodel-anjer in het knoopsgat en gezeten achter een kloeke microfoon liet de prins in 1955 filmopnamen maken van een radiotoespraak die hij hield over de dienst Bescherming Bevolking, beter bekend als de BB. Met verwijzing naar "het ontmoedigende scepticisme van degenen die er in het begin anders over dachten" deelde hij het Nederlandse volk mee, dat er nu voor twijfel over de BB geen plaats meer was. "Het is wèl wat geworden en het past wèl bij ons volk", zei hij nadrukkelijk, alsof hij ook zichzelf nog moest overtuigen. Maar van de 200.000 functies moesten er nog 70.000 worden vervuld.

Het filmpje is onderdeel van een drie kwartier durend programma dat nu draait in de filmzaal van het Omroepmuseum in Hilversum, en dat geheel gewijd is aan overheidspropaganda voor de BB in de jaren vijftig. In die tijd van de koude oorlog zat de angst voor een atoomaanval er diep in. Miljoenen guldens werden uitgegeven om vrijwilligers te werven die in tijden van oorlog noodhulp aan de bevolking konden geven. Diverse productiebedrijfjes werden ingeschakeld om pakkende filmpjes voor de bioscopen te maken, terwijl het grote Amsterdamse reclamebureau De la Mar aan de lopende band advertenties en affiches ontwierp. Die keuze was wellicht geen toeval; KVP-leider Romme, partijgenoot van de toenmalige premier Beel, was tevens president-commissaris bij De la Mar.

Maar het grootste deel van de bevolking kon de BB niet serieus nemen. Mannen die graag gewichtig deden, meldden zich aan in de hoop blokhoofd te worden - ongeveer zoals Captain Mainwaring in de BBC-serie Dad's Army. De rest kon er echter weinig geloof aan hechten. Ramen dicht als de bom valt, allemaal onder tafel en bij voorkeur een voorraad blikvoeding bij de hand, maar vergeet de blikopener niet! Toen er huis aan huis een brochure met zulke adviezen werd verspreid, was het hoongelach niet van de lucht. Harry Mulisch maakte de tips in 1961 onsterfelijk belachelijk door in zijn boekje Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de Jongste Dag te schrijven wat de BB beter had kunnen doen: "elf miljoen gifcapsules uitreiken, met een slok radioactief water in te nemen bij het uitbreken van de oorlog".

Volgens samensteller Elles van Genugten geeft de selectie in het Omroepmuseum een representatief beeld van wat er destijds is gemaakt. Bij het Nederlands Audiovisueel Archief wordt nu gewerkt aan inventarisatie en conservering van ongeveer vijftig titels, waarvan de helft Nederlands fabrikaat is. De meeste zijn hilarisch van knulligheid. Scherpzinnige reclametechnieken kwamen er niet aan te pas. We zien in het door Willy van Hemert geregisseerde Burgers bereid! dat een onwillige man, gespeeld door Guus Verstraete, geen belangstelling voor de BB heeft tot iemand hem vraagt of hij de buurman zou helpen als diens huis in brand staat. Prompt is Verstraete overtuigd en meldt zich aan. Volgens het Algemeen Handelsblad zou dit filmpje "stellig niet nalaten aan het beoogde doel te beantwoorden".

We zien demonstraties van dappere BB'ers (jazeker, ook vrouwen, die hun taak verrichten "met een allure alsof ze even een japonnetje gaan passen") en we zien het door Kees Stip geschreven Als de bom barst. Zodra het zo ver is, moet meteen de open haard met zand worden gedoofd. "Hebt u geen zand?" schalt de commentaarstem. "Wat dacht u dat er in die bloempot zit?" En dan gaat de hele kluit de kachel in. "Besef de ernst van het ogenblik. Houdt u daarom aan de instructies van de dienst Bescherming Bevolking."

Tenslotte stierf de BB een zachte dood; de brandweer nam de resten over. Het is allemaal lang geleden, en daarom des te bezienswaardiger.

De BB is paraat! Omroepmuseum, Hilversum, t/m 18/11. Inl. (035) 6885858.

Eerder verschenen in deze rubriek:

Scoren met slechte smaak
(10 oktober 2000)
Wondermiddeltjes en flauwekul
(3 oktober 2000)
Laat je hart spreken
(26 september 2000)
Verborgen twijfels
(19 september 2000)
Reclame is hartstikke onschuldig
(12 september 2000)
Reclame maken voor reclame
(5 september 2000)
Het publieke wolmerk
(29 augustus 2000)
Niet alleen voor zware gevallen
(22 augustus 2000)
Niet bang zijn
(15 augustus 2000)
Heeft u nog een leuk idee?
(8 augustus 2000)
Kan Verona de Expo redden?
(1 augustus 2000)
Minder runderen
(25 juli 2000)
Naakt op de roltrap
(18 juli 2000)
Betutteling onder vuur
(11 juli 2000)
'Geleende' kunst in de reclame
(4 juli 2000)
Welk chocolaatje eet De Cock?
(27 juni 2000)
Sensationele bierreclame
(20 juni 2000)
Vijf seconden energie
(13 juni 2000)
Het ons-gevoel van bier
(6 juni 2000)
Weg met het opgeheven vingertje
(30 mei 2000)
Boze baby's komen verder
(23 mei 2000)
Anti-reclame beloond
(16 mei 2000)
Door de ogen van een MS-patient
(9 mei 2000)
Plassende voetbalfans
(2 mei 2000)
Vindingrijke omroepen
(25 april 2000)
Hitler rukt op in de reclame
(18 april 2000)
Schnabbelende sterren
(11 april 2000)
1943
(4 april 2000)
Greenaway's stokpaardjes
(28 maart 2000)
Leuk, niet suf
(21 maart 2000)
Spijkerbroeken-flauwekul
(14 maart 2000)
Levende doden
(7 maart 2000)
Reclame als waarschuwing
(29 februari 2000)
Goeiedag en 25 mille in de knip
(22 februari 2000)
Peter-Jan en de tere kinderziel
(15 februari 2000)
Tekenen des tijds
(8 februari 2000)
Tekenen des tijds
(1 februari 2000)
Reclameheld van de eeuw
(1 februari 2000)
Reclame zonder glamour
(25 januari 2000)
Levende reclame
(18 januari 2000)
Gesnoerde monden
(11 januari 2000)
Naadloos over naar de koffie
(4 januari 2000)

Eerder verschenen artikelen in het archief.

( a d v e r t e n t i e s )