NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HENK VAN GELDER
De man is ziek, doodziek. Hij draagt een lang nachthemd en een verband om zijn hoofd. Jammerend ligt hij in zijn ledikant - dat moeten we althans uit zijn verwrongen gelaat afleiden, want het filmpje geeft geen geluid. Maar daar komt de dokter met een dienblad, waarop een grote mok Van Houtens Cacao staat. Eén ferme slok en de patiënt is genezen. Zo makkelijk wist de reclame de problemen toen nog op te lossen.

Het oudste reclamefilmpje van Nederland dateert uit 1899. Het vormde een - ongetwijfeld gesponsord - onderdeel van de revue De nieuwe prikkel die vier maanden lang werd gespeeld in het toenmalige Grand Théâtre in Amsterdam. Op een doek werden filmpjes vertoond, terwijl op het toneel de bijbehorende zang en dans werden verzorgd. Ook bij deze reclame voor de geneeskrachtige werking van Van Houten werd gezongen: "Kom ziek bloedje, kom ziek bloedje, kom! / Je hebt het erg te kwaad / Kom drink wat chocolaad!" En aan het slot: "Cacao Van Houten heelt / onmiddellijk wat jou scheelt!"

Het lied en de begeleidende beelden duiken honderd jaar na dato weer op in de vermakelijke voorstelling Een nieuwe prikkel, die tot eind deze week door jong talent van de Akademie voor Kleinkunst wordt gespeeld in het Filmmuseum in Amsterdam. Het is een opmerkelijk intermezzo uit de prille begintijd van de massareclame, toen het optimisme over welvaart en vooruitgang overheerste en het publiek nog zeer welwillend reageerde op zo'n schaamteloze commercial break.

In de annalen van de cinematografische geschiedenis draagt het korte filmpje de titel De zieke gemeente-ambtenaar. Volgens de filmhistoricus Mark van den Tempel, die erover publiceerde in het Jaarboek Media Geschiedenis (1993), is aannemelijk dat het inhaakte op de zorg over het groeiende ziekteverzuim onder de Amsterdamse ambtenaren. De opnamen werden gemaakt in de tuin van toenmalige Paleis voor Volksvlijt, omdat het binnen in de theaterzaal te donker was voor de filmcamera's uit die dagen. Decor en requisieten - een neutraal achterwandje met lambrizering, een bed, een tafeltje en een stoel - stonden dus in de buitenlucht. De camera werd op een sleperskar aangevoerd; blijkens een ooggetuigeverslag woog het apparaat minstens 500 kilo. Wie de regisseur was, vermeldt de geschiedenis niet. Wel is de naam van de productiefirma bekend: de Nederlandsche Biograaf & Mutoscope Maatschappij De allang vergeten acteur George Verenet speelde de dokter met het dienblad, terwijl de rol van de kermende patiënt werd vertolkt door een verslaggever van de Telegraaf wiens identiteit niet vaststaat. "Naar ik vernam," schreef deze journalist later, "had men er op deze wijze een reclame van gemaakt voor de Weesper cacao- fabriek, die als tegenprestatie de kosten van de bioscoop-vertoning voor haar rekening nam. En het was geen goedkope reclame ook, want de kosten van het filmpje, dat slechts een paar minuten lang was, waren inderdaad vrij belangrijk."

Ook in latere jaren zijn in het revue-theater nog wel eens 'reclame- scènes' opgevoerd, maar nooit meer zo ondubbelzinnig als in 1899. En in deze tijd zou het volstrekt onacceptabel zijn. Negen jaar geleden liet Joop van den Ende de voorstellingen van zijn musical Funny girl, met Simone Kleinsma, voorafgaan door een live commercial voor het sigarettenmerk Philip Morris dat een half miljoen gulden aan de productie had bijgedragen. Als het doek openging, zag het verbaasde publiek een man die in een speciaal gebouwd huiskamerdecortje een sigaret zat te roken. Pas daarna begon de musical. Maar op last van diverse schouwburgdirecteuren moest de scène worden geschrapt; ze hebben er geen bezwaar tegen hun zalen de naam van een sponsor te geven (de Douwe Egberts-zaal en de Venco-zaal bestaan echt), maar ze duldden reclame niet op hun toneel.

Eerder verschenen in deze rubriek:

Gesnoerde monden
(11 januari 2000)
Naadloos over naar de koffie
(4 januari 2000)

Eerder verschenen artikelen in het archief.