Ontspoorde hersenen
Muizen kunnen met een vaccin tegen de ziekte van Alzheimer worden beschermd, maar mensen met Alzheimer hebben het meest aan getrainde verzorgers.
(30 december 2000)

Pubers en seks
Het laatste Nederlandse groeionderzoek laat zien dat de leeftijd waarop kinderen puber worden sinds 1980 niet meer daalt. Maar de eerste seks vindt steeds vroeger plaats.
(23 december 2000)

Zwart licht
Honderd jaar geleden fundeerde Max Planck zijn beroemde stralingswet. Het was een wanhoopsdaad die de geboorte inluidde van een totaal nieuwe natuurkunde: de quantumtheorie.
(16 december 2000)

Antropologen op oorlogspad
De antropoloog Napoleon Chagnon heeft geen mazelen verspreid onder de Yanomami. Die beschuldiging door Patrick Tierney is onterecht. De vraag is wel hoe betrouwbaar Chagnons beeld van de oorlogszuchtige Amazone-indianen is.
(9 december 2000)

Glunderend naar huis met de muis
Dilara is een klein Turks meisje van vier jaar en vandaag is ze zo trots als een aap met zeven staarten, want eindelijk, eindelijk is de langverwachte dag aangebroken: zij mag de logeermuis het weekend mee naar huis nemen.
(9 december 2000)

Sterke verbeelding
Valse herinneringen zijn (in een experimentele opzet) te onderscheiden van echte omdat ze iets minder hersenactiviteit genereren.
(2 december 2000)

Door bloed gezuiverd
Wanneer de eer van een Turkse familie is bezoedeld kan het in extreme gevallen tot bloedvergieten komen. Antropologe Clementine van Eck onderzocht dertig strafdossiers van in Nederland gepleegde eerwraken.
(25 november 2000)

Rekenen in een vreemde omgeving
De patiëntjes van het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht worden gedegen afgeschermd voor de media. Daarom is Thomas (11) aangewezen als 'voorlichter' voor de nieuwe webschool die eind september van start is gegaan. Vakkundig staat hij de pers te woord en laat hij zich fotograferen bij de computers.

Versierde skeletten
Een in Syrië gevonden praalgraf maakt duidelijk dat Egypte en Mesopotamië niet het alleenrecht hebben op een oude beschaving.
(11 november 2000)

Enthousiasme en scepticisme
De suppoost van het Mauritshuis verliest zijn geduld. Al een tijdje priemt de zaalwacht met zijn ogen in de rug van de man-met-de-loep.
(4 november 2000)

Luchtschipperen
Het aloude luchtschip wordt nieuw leven ingeblazen. Verder dan de tekentafel zijn de meeste ontwerpen nog niet. Het succes zal afhangen van het technische ontwerp. Een variant die permanent in de stratosfeer zweeft moet telecommunicatie- en aardobservatiefuncties van satellieten overnemen.
(28 oktober 2000)

De opkomst der micro-economie
De Nobelprijs voor economie 2000 ging vorige week naar de Amerikanen James Heckman en Daniel McFadden. Ze ontwikkelden wiskundige instrumenten in nauwe samenhang met praktische beleidsvragen.
(21 oktober 2000)

Nobel 2000: onmogelijke stroom, zenuwcontact en een sandwich met chips
De prijzen voor schei-, natuur- en geneeskunde hebben dit jaar te maken met communicatie en elektriciteit. De elektrisch geleidende polymeren (chemie) zijn de directe opvolgers van het silicium waarmee veertig jaar geleden de eerste computerchip werd gemaakt (natuurkunde). En uit het synapsonderzoek (geneeskunde) blijkt dat elektriciteit én moleculen de basis van de zenuwcommunicatie vormen.
(14 oktober 2000)

Kiwijacht en de lange ij
Vorige week verscheen de Dikke van Dale op cd-rom. Het lijkt wel alsof ze met mijn geheime wensen rekening hielden, vindt Battus. Je kunt bij het zoeken zelfs verschil maken tussen klinkers en medeklinkers.
(7 oktober 2000)

Twente creëert primitief minibrein
Onderzoekers van de Universiteit Twente zijn erin geslaagd uit geïsoleerde zenuwcellen een minibrein te maken dat op een aantal punten vergroeid is met micro-elektrodes. Via die elektrodes zijn van buitenaf elektrische signalen aan het hersensysteempje toe te voeren. Tegelijkertijd kunnen ze de activiteit van een aantal zenuwcellen aftappen.
(30 september 2000)

Spel als motor
Spelen als leerproces, het idee is oud, maar in schoolsituaties blijft het problematisch. Toch doen steeds meer basisscholen mee aan het project Basisontwikkeling.
(23 september 2000)

De EPO-spuiter wint
In Sydney zoeken dopingcontroleurs voor het eerst naar epo. Een sporter moet de epo-spuit echter wel heel dom hebben gehanteerd om tegen de lamp te lopen.
(16 september 2000)

Modder op Mars
Het recente rumoer over water op Mars heeft het raadsel niet opgelost. Hoe kan water diep onder het oppervlak geulen doen ontstaan? Marskenner Michael Carr houdt het op grondverschuivingen.
(9 september 2000)

Pionier van broeikastheorie maakt ommezwaai
Niet de toename van de concentratie koolzuurgas in de atmosfeer, maar methaan en cfk's veroorzaken het broeikaseffect. Onderzoeker James Hansen wijzigt zijn mening.
(2 september 2000)

Eigen levens
Onderdeel van het individualiseringsproces in de twintigste eeuw is de verschuiving van een 'standaardlevensloop' naar een 'keuzelevensloop'. In de sociologie is dit idee gemeengoed, maar is het ook wáár? Een bijzondere demografische studie werpt nieuw licht op de zaak.
(26 augustus 2000)

Buigzaam als glas
Mick Eekhouts ideale bouwmateriaal is 'Zappi': glas met de mechanische eigenschappen van aluminium, transparant en sterk genoeg om constructief toe te passen in gebouwen. De eerste experimentele Zappi-elementen lijken de belofte van buigzaam glas waar te maken.
(19 augustus 2000)

Waar de meisjes zijn
Britse vegetarisch etende vrouwen krijgen meer meisjes. Nederlandse fruit- telersechtparen ook. Waarschijnlijk zijn oestrogenen in beide gevallen de oorzaak. Bij de telers uit bestrijdingsmiddelen, maar bij de Britten uit de soja.
(12 augustus 2000)

Wiskunde voor de poen
Honderd jaar geleden presenteerde David Hilbert zijn befaamde lijst met 23 onopgeloste wiskundige problemen. Inmiddels ligt er een nieuwe reeks van zeven. Een Amerikaanse geldschieter looft per probleem een miljoen dollar uit voor de eerste die met een oplossing komt.
(5 augustus 2000)

Jacht op een cliché
De jaarlijkse bizonoogst op de Amerikaanse prairies daalde van ruim 4 miljoen in 1872 tot bijna 0 in 1883. Het romantische idee dat de eeuwen daarvoor indianen en bizons in ecologisch evenwicht leefden, klopt echter niet, blijkt uit twee studies.
(29 juli 2000)

Geslacht op drift
Het vrouwelijke seksuele gedrag is flexibeler dan dat van mannen. Maar het is de vraag of dat betekent dat de mannelijke geslachts- drift 'biologischer' is. Als er al zoiets als geslachtsdrift bestaat.
(22 juli 2000)

De r gaat ten onde
Waarom verspreidt de Gooise R zich zo snel onder de jeugd? Het lijkt te liggen aan de meezing-cd's van Kinderen voor Kinderen. De R is sowieso een raadsel- achtige medeklinker.
(15 juli 2000)

Graaien in het Bama-model
Hèt bachelor/mastermodel bestaat niet. De invoering van zo'n model in het Nederlandse hoger onderwijs is dan ook een lastige zaak.
(8 juli 2000)

De wereld als kijkdoos
Altijd is gedacht dat kinderen van een paar maanden oud weinig snapten van wat zich in hun directe omgeving afspeelt. Kijkdoos- experimenten van de Amerikaanse psycholoog Renée Baillargeon weerleggen deze opvatting. 'Baby's redeneren soms heel geraffineerd.'
(1 juli 2000)

'Op het gebied van de genetica heb je geen keuze'
Gentherapie biedt uitzicht op uitbanning van chronische ziekten. De overheid ontglipt ondertussen de controle op het gebruik van genetische tests, denkt prof.dr. Louise Gunning-Schepers, lid en toekomstig voorzitter van de Raad van Bestuur van het amc en hoogleraar sociale geneeskunde.
(24 juni 2000)

Van wie zijn uw genen?
Van wie zijn uw genen? Zijn zepatenteerbaar, en zo ja, onderwelke voorwaarden?
(17 juni 2000)

Liever niet
Nederland is enquêtemoe: nergens is het aantal weigeraars om mee te werken zo groot als hier. Hoe verstorend die weigerachtigheid is, hangt af van de verschillen tussen de respondenten en non-respondenten. Het Sociaal en Cultureel Planbureau wil daarom de onwilligen overhalen één keer mee te doen.
(10 juni 2000)

Probleembaby's
In 1983 zag in Nederland de eerste reageerbuisbaby het licht. Komende woensdag promoveert arts-epidemioloog Simone Buitendijk op de nadelige gevolgen van deze wijze van bevruchting. 'Vrouwen moeten hun kinderen eerder plannen.'
(3 juni 2000)

Na de klap
Alle betrokken instanties zwijgen. Maar op grond van foto's en video-opnamen kn worden aangenomen dat niet in de zeecontainers, maar in de centrale boxen bij SE Firewerks, Enschede, de eerste zware explosies ontstonden.
(27 mei 2000)

Niet veel beter dan de moffen
Waarom is de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog niet geleidelijk aan vervaagd? De schaduwen lijken nu eerder zwarter dan lichter. Over de geschiedenis als plaatsvervangende moraal.
(20 mei 2000)

'Hallo, hier Aarde'
Aangenomen dat er buitenaardse intelligentie bestaat en dat we ermee willen communiceren, in welke vorm kan onze boodschap dan het beste worden vervat? Via een gewone taal in combinatie met een logische sleutel, vindt Alexander Ollongren.
(13 mei 2000)

Ware liefde
Ze waren al bekend, maar de wetenschap liep er een beetje omheen. Nu blijkt een anonieme collectie middeleeuwse liefdesbrieven werkelijk geschreven door Abelard en Heloïse.
(6 mei 2000)

Reric boven water
Reric, een handelsnederzetting aan de Duitse Oostzeekust, werd aan het begin van de negende eeuw verwoest. Lang werd aangenomen dat dit 'Duitse Troje' in zee was verdwenen. Niet dus.
(29 april 2000)

Niet slimmer maar wijzer
Het huidige universitaire systeem bevordert de kleingeesterij. Gewone studenten moeten meer aandacht krijgen van de heren professoren. Een stellingname.
(22 april 2000)

Snelle messen
De kans op een keizersnede hangt niet alleen af van de medische toestand van de kraamvrouw, maar ook van de gynaecoloog die aan het bed staat. Hetzelfde geldt voor de kans dat de bevalling met een infuus wordt ingeleid of eindigt in een vacuüm- of tangverlossing.
(15 april 2000)

Flexibel opportunisme
Het stereotype van de passieve en altijd maar zorgzame moeder is onzinnig. Moeders belangen komen lang niet altijd overeen met die van haar kind en dat kan zelfs leiden tot infanticide. Een moeder is ook maar een menselijke primaat.
(8 april 2000)

Koekoek!
Al meer dan dertig jaar maakt de Amerikaanse ornitholoog Luis Baptista geluidsopnamen van vogels. Over drummende spotvogels, merels die Beethoven fluiten en het raadsel van de spreeuw van Mozart.
(1 april 2000)

Eigendunk eerst
In Japan is zelfkritiek de norm, waar in Amerika en Europa juist de eigendunk centraal staat. Verschillen in cultuur leveren grote verschillen in persoonlijkheid op. In de Japanse cultuur is evenwicht belangrijker dan een goed gevoel.
(25 maart 2000)

Uit de drup
Het aantal en de grootte van de waterdruppeltjes in wolken worden beïnvloed door de rook die wordt uitgestoten door industriële complexen. Vervuiling beïnvloedt op mondiale schaal de regen- en wolkenvorming.
(18 maart 2000)

Slagveld heelal
Wat is de toekomst van het heelal? Op een symposium in Washington schetste fysicus Fred Adams de gedaantes die het universum op de ultralange termijn zal aannemen. Een tragedie in vijf bedrijven - met toch een sprankje hoop.
(11 maart 2000)

Hoe langer hoe dikker
Iedere nieuwe generatie autochtone Nederlanders is weer 4,5 cm langer. Het eind van die groei is nog niet in zicht. Verontrustend is dat Nederlanders steeds dikker worden.
(4 maart 2000)

Snel bloed
De Omloop Het Volk opent dit weekend het wielerseizoen. Daarmee is ook de jacht op de onopspoorbaar geachte epo-doping weer open. Volgens epo-deskundige prof.dr. J.J. Marx is epo echter best aantoonbaar.
(26 februari 2000)

Vreemde mijnpoel
Een activiteit die door de Roemeense overheid als een weldaad voor het milieu was afgeschilderd is geëindigd in een milieuramp. Na een periode met veel sneeuw en regen was op 30 januari een opslagbassin van het jonge mijnbouwbedrijf Aurul in Baia Mare zo vol geraakt dat het overliep en het teveel aan vloeistof loosde op het riviertje de Somes. Vandaar liep het via de Tisza naar de Donau, overal massale vissterfte teweegbrengend.
(19 februari 2000)

Uit de lucht
De leerstoel Keltisch in Utrecht dreigt te worden wegbezuinigd. Ook op andere universiteiten lopen kleine letterenstudies gevaar en blijken speciaal voor hen bestemde gelden niet langer geoormerkt. Afscheid van het kordon van Staal.
(12 februari 2000)

Smeltend onheil
Ook zonder broeikaseffect zal de westelijke ijskap op de zuidpool krimpen. Hoe snel de zeespiegel daardoor in de toekomst zal stijgen is niet duidelijk.
(5 februari 2000)

Dwars door de republiek
'Nederlandse cultuur in Europese context', een tienjarig nwo-project, sluit af met vijf zware boeken. Het werk over 1650 is zojuist verschenen: een Republiek vol discussie.
(29 januari 2000)

Baby's & kalfjes
Kalveren komen na reageerbuisbevruchting zwaarder en soms misvormd ter wereld. Bij de mens zijn baby's juist lichter. 'De vorming van een embryo is een complex en wonderlijk gebeuren. Dat kun je niet zomaar naäpen in een bakje. '
(22 januari 2000)

Honderd dagen hoest
Nederlandse schoolkinderen krijgen de laatste jaren steeds vaker kinkhoest. De bacterie is veranderd en omzeilt de afweer. De meldingen van deze infectieziekte nemen echter ook toe doordat artsen en ouders de ziekte beter herkennen. (15 januari 2000)

De wereld om Mekka
Twee 17de-eeuwse islamitische wereldkaarten die in 1989 en 1995 uit het niets opdoken blijken zeer ingenieus: de richting naar en de afstand tot Mekka is er voor iedere plek op af te lezen. Over dit cartografische wonder schreef wetenschapshistoricus David King een monumentaal boek.
(8 januari 2000)

De pijnstiller voorbij
Aspirine lijkt onverwoestbaar. Nauwelijks afgewezen voor de ene kwaal duikt hij op als panacee voor een andere. Als pijnstiller heeft hij afgedaan, maar aspirine wordt nu geslikt tegen een (volgend) hart- of herseninfarct. Het middel zou zelfs helpen tegen kanker, de ziekte van Alzheimer en migraine.
(24 december 1999 )

Eet smakelijk
Veel mensen maken zich zorgen over het voedsel. Maar bijna niemand doet moeite er meer vanaf te weten. "Weinig mensen kennen de voordelen van de technologisering."
(18 december 1999)

'Islamitisch recht verdient respect'
Familierecht ligt gevoelig in Marokko, de islamitische identiteit van het land wordt eraan afgemeten. Antropoloog-islamoloog Léon Buskens onderzocht de relatie tussen wetgeving en lokale praktijk. 'De hoop is dat de nieuwe koning de positie van de vrouw zal verbeteren.'
(11 december 1999)

Het brein en ik
Afgelopen donderdag hield de Amerikaans-Portugese neuroloog Antonio Damasio de nwo-Huygenslezing. Het bewustzijn is wel degelijk een oplosbaar probleem.
(4 december 1999)

Luister nou toch eens!
De praktijk van automatische spraakherkenning door een pc is weerbarstig. Maar in beperkte omstandigheden en via de telefoon werkt het prima.
(27 november 1999)

Ontzamelwoede
Altijd heeft er een taboe gerust op het afstoten door musea van voorwerpen uit de eigen collectie. Intussen puilen de depots uit en ontbreekt het geld om alles te beschrijven en te conserveren. Het congres 'Grenzen aan de groei' doorbreekt de impasse met een leidraad voor helder ontzamelen. Wat te doen met tienduizend botspijkertjes en dertig tandartsstoelen?
(20 november 1999)

Boren en winnen
Serieus studiemateriaal te over. Des te vreemder dat wat de laatste twee weken door politici, actievoerders en media over proefboringen en gaswinning in de Waddenzee te berde is gebracht, nauwelijks op kennis is gestoeld. 'De natuur in de Waddenzee heeft naar verwachting maar minimaal te lijden.'
(13 november 1999)

Pezen!
RSI is één van de belangrijkste aandoeningen van dit decennium, vooral doordat steeds meer mensen met een computer werken. Over ontstaan en verdrijven van RSI bestaan veel visies, maar weinig empirie.
(6 november 1999)

Nattevingerwerk
Voedsel dat meer dan 1 procent genetisch gemodificeerd materiaal bevat, vereist het etiket 'geproduceerd met moderne gentechnologie'. Aldus een vorige week afgekondigde Europese maatregel. Maar er bestaat nog geen techniek om dat percentage vast te stellen. En de regel maakt de onduidelijkheid voor patiënten met een voedselallergie groter.
(30 oktober 1999)

Archief
2001
2000
1999