Deadline in Rio de Janeiro

Marjon van Royen
OP BLOTE VOETEN komt hij op de afspraak, omdat ze ook zijn slippers gestolen hebben. Genietend kijkt Tico (21) naar de voetballers op het modderveldje tussen de krotten van Rio de Janeiro. Na vijf dagen politiecel weer buiten!

Hij zuigt de lucht uit zijn magere wangen en klemt zijn ellebogen tegen zijn zij. Zo zit je met 23 gevangenen in een cel van zes bij zes, doet hij voor. Of beter gezegd, sta je: iedereen tegen elkaar geplakt, zodat er om en om even een paar op het beton kunnen slapen.

Nu is Tico vrij. En hij leeft nog. Omdat zijn vrouw vijftig real (ongeveer tachtig gulden) bij elkaar heeft weten te rapen: de prijs die de politie op zijn hoofd had gezet.

Het begon maandag, toen hij met zijn vrouw kleren ging kopen. Als autowasser had hij vijftig real gespaard, voor de kerst. Samen gingen ze naar de markt. ,,Maar je weet hoe vrouwen zijn, zij vond niet wat ze zocht'', zegt Tico met zijn lachende zwarte ogen. Zij ging terug naar huis en hij nam de bus naar het centrum, om nog wat auto's te gaan wassen. ,,Toen kwam die politiewagen voorbij'', vertelt hij. Ze stopten, en vroegen wat ik van plan was. ,,Hoezo, van plan?''

Tico vertelde de agenten over de mislukte boodschappen. En voor hij het wist zat hij in de politiewagen. De agenten sloegen hem, en namen zijn vijftig real af. ,,Ik begon zo'n beetje te discussieren'', vertelt Tico, opnieuw nijdig. ,,Toen trokken ze uit het dashbord een zak cocaine tevoorschijn. Ze zeiden: je geeft je geld vrijwillig af, anders hebben we je hiermee betrapt.''

Tico werd ingerekend op beschuldiging van `drugsgebruik'. De hoofdcommissaris deelde hem mee dat zijn vrouw met vijftig real op het bureau moest verschijnen. Anders was het afgelopen. ,,Eerst jatten ze vijftig real en mijn kleren. Dan willen ze nog eens vijftig.'' Nog steeds kijkt Tico een beetje verbaasd.

En toch. Al vanaf zijn geboorte weet hij dat het zo gaat. Elke Braziliaan die arm is, zwart en in een sloppenwijk woont, wordt vroeg of laat het slachtoffer. Zestig miljoen Brazilianen zijn dagelijks uitgeleverd aan het geweld van de politie.

Neem Fernando (19) uit de sloppenwijk Cidade de Deus. Zijn familie moest drie maanden geleden 500 real betalen om hem vrij te krijgen. Gelukkig heeft hij een zwager die in de drugshandel zit. Maar een vriend van hem is verdwenen, omdat hij niemand kende die de gevraagde 500 real bij elkaar kon brengen. ,,Het is normaal, heel normaal. Ze geven iedereen een prijs'', zegt Fernando, terwijl hij schichtig om zich heen kijkt. We hebben met opzet niet in zijn wijk afgesproken - ,,als ze je met een gringo zien ben je dood'' - maar toch blijft hij nerveus.

,,Zij zijn de wet en dat mag je niet betwijfelen'', knikt Tico en wijst naar zijn blote voeten. Aan zijn linkervoet mist hij een teen. Eraf geschoten door een agent, toen hij een keer zijn `brutale mond' niet wist te houden. De agent had hem bij zijn bloes gegrepen. Hij was weer eens auto's aan het wassen. ,,Ik zei: `chef, je bedreigt me. Je rammelt me door elkaar terwijl ik alleen aan het werk ben'. Toen pakte hij zijn pistool en zei: `ik zal je laten zien wat dreigen is'. Nu ja, en toen schoot hij.''

Wanneer dat was? Tico telt op zijn magere vingers. ,,Vier, dat was vier maanden geleden'', constateert hij. ,,Maar ze wilden toen geen geld en pakten alleen mijn kleren. En mijn T-shirt was heel oud.''

Wat is toch de reden van dit politieoptreden? Waarom steelt de politie niet van de rijken, dat levert toch veel meer op?

Het laatste rapport van de organisaties voor de rechten van de mens in de stad meldt dat in de sloppenwijk Acari de 16-jarige O. voor het eind van de maand duizend real bij elkaar moet brengen om in leven te mogen blijven. Twee agenten die bekend staan onder de namen `He-man' en `Japannertje' van het negende bataljon gaven hem deze `deadline', nadat ze hem op weg van school naar huis hadden aangehouden.

De tweelingbroertjes C. en B. uit dezelfde sloppenwijk moeten voor een majoor van de politie vijfduizend real bij elkaar zien te brengen. ,,Ze werden zonder arrestatiebevel in hun huis opgepakt tijdens een grote politieoperatie'', vertelt hulpverleenster Yvone Bezerra.

Ze was er toevallig bij toen een van de tweelingbroers al met zijn handen achter zijn hoofd stond om te worden geexecuteerd. ,,Met heel veel geluk hebben we hem nog van de dood kunnen redden.''

In de sloppenwijk Gasbras zijn dit jaar al vijftig jongeren vermoord. Allemaal, zeggen hulpverleners, omdat hun familie het gevraagde `losgeld' aan de politie niet kon betalen. ,,Het is oorlog'', zegt ex-commissaris Elio Luz. ,,En in een oorlog is alles geoorloofd.'' Twee jaar lang was Luz het hoofd van de civiele politie in Rio de Janeiro. Onder zijn leiding leek er voor het eerst werk te worden gemaakt van het geweld en de corruptie bij de politie. Vorig jaar werd Luz de laan uitgestuurd. ,,In Brazilie, zoals waarschijnlijk in alle andere landen van de Derde Wereld, voert de staat een oorlog tegen de armen. De elite heeft geen enkel belang bij een nette politie die de rechten van de mens respecteert.''

De 30 procent armen van Brazilie zijn geen politieke en ook geen economische factor. Hun bestaan betekent niets voor de rentestand of de waarde van de munt. Ze zijn `overtollig' en hun bestaan vormt een bedreiging. ,,Daarom worden ze niet als burgers beschouwd. Het `nut' dat ze hebben is voor de politie, om er nog iets uit te persen'', zegt Luz.

Tico en Ricardo lijken zich daarvan bewust. Honderd, nee duizend keer liever komen ze een bandiet tegen dan een politie-agent. ,,Tegen een bandiet zeg je: luister, ik word in mijn leven net zo verneukt als jij. Wat heb jij dan voor reden om mij te bestelen?''

TICO

NRC Webpagina's
3 DECEMBER 1998