In Europa wordt de roep om instanties voor voedselcontrole steeds sterker, maar in Amerika ligt de FDA juist onder vuur.

Marc Chavannes

DE SCHRIK BEGINT er in de Verenigde Staten ook aardig in te komen. "Vijf farmaceutische bedrijven verwerkten [in vaccins voor Amerikaanse kinderen en militairen] wellicht grondstoffen die verband houden met gekkekoeienziekte'', luidde vorige week de alarmerende, maar zorgvuldige kop in The New York Times. Eerder werden 1.200 koeien in Texas uit de roulatie genomen omdat zij verboden diermeel hadden gegeten. Hamburgerketen McDonald's verklaarde onmiddellijk dat de vleesbroodjes even veilig als altijd waren. Maar in de kranten veronderstellen gezondheidsexperts dat BSE naar honderd landen buiten Europa kan zijn uitgevoerd.

Kan Amerika ontsnappen? Wie houdt de muren rond de Verenigde Staten hoog? De Food and Drug Administration (FDA). Geen dag gaat voorbij of de federale keuringsdienst van voedsel, geneesmiddelen, cosmetica en medische apparaten komt in het nieuws. Maar steeds vaker gaat het om beslissingen die onder vuur liggen. Vorige week ging het om het uit de winkel halen van het antidiarreemiddel Lotronex, dat dodelijke bijwerkingen kan hebben. De meeste chronische patiënten missen hun 'wondermiddel'.

Het gewijzigde politieke klimaat in Washington draagt bij aan het einde van de vanzelfsprekendheid van de FDA. Toen de FDA in september 2000 de abortuspil (RU-486, mifepristone) goedkeurde, ontstond rumoer bij de 'pro life'-beweging. Die zit inmiddels in het Witte Huis. De nieuwe minister van Volksgezondheid, Tommy Thompson, zei dat hij opnieuw zou laten onderzoeken of de twaalf jaar geleden in Frankrijk voor het eerst goedgekeurde pil wel veilig is. De nieuwe regeerders vermoeden dat de Clinton-ploeg de beslissing nog even snel erdoor heeft gejaagd. De FDA houdt staande dat de goedkeuring uitsluitend was gebaseerd op de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek, en dat alleen een spoedprocedure was gekozen omdat die de dienst meer volmachten geeft het gebruik nauwkeurig voor te schrijven.

Voor tegenstanders deugt de FDA echter toch al nooit. Die keurt de verkeerde pillen goed, of doet zijn werk juist te zorgvuldig. Daarmee houdt de FDA volgens de critici jarenlang pillen van de markt die mensenlevens kunnen redden. De kritiek komt niet alleen van de industrie, waarvoor iedere maand wachten met de introductie van een nieuw geneesmiddel miljoenen kost. The Wall Street Journal raadde Europa onlangs in een commentaar aan "vooral niet het kostbare en archaïsche goedkeuringssysteem van nieuwe geneesmiddelen van de VS te kopiëren''. Vooral Republikeins georiënteerde denktanks zien in de FDA een log en duur bemoeizuchtig orgaan dat de vooruitgang belemmert.

De moleculair bioloog en arts dr. David Miller publiceerde bij de Hoover Institution van Stanford University To America's Health: a proposal to reform the Food and Drug Administration (2000). Daarin verwijt hij de dienst een trage monopolist te zijn, die letterlijk aan 'overkill' doet, en het publiek daarmee grote schade berokkent. Miller, die van '89 tot '93 in de directie van de FDA zat, meent dat wanneer concurrentie wordt geïntroduceerd in het goedkeuren van nieuwe pillen, het publiek zal profiteren van meer en sneller beschikbare en goedkopere geneesmiddelen. Sommigen, zoals de politieke econoom Robert Higgs van The Independent Institute in de staat Washington, pleiten zonder omhaal voor opheffing van de FDA, die hij "een groteske morele arrogantie'' toeschrijft, en "een beledigende en onmenselijke beknotting van de burgerrechten''.

In het openbare debat worden de controleurs van de FDA geholpen door de systematische kritiek van de andere kant. Met name dr. Sidney Wolfe, van de aan Ralph Nader gelieerde Public Citizen Group, bekritiseert de FDA voor het toegeven aan de druk van de industrie. Hij meent dat de commerciële subsidie en de navenante haast burgers de bescherming ontneemt die zij van de FDA mogen verwachten.

De benoeming van een nieuwe directeur door de regering-Bush zal ongetwijfeld in één opzicht rust brengen rond het werk van de FDA. Van 1992 tot '97 stond de dienst onder leiding van de medicus dr. David Kessler, die de dienst sterk heeft gemoderniseerd, maar vooral Voedselveiligheid maakte met zijn poging nicotine (de verslavende stof in sigaretten) onder de substanties te brengen waar de FDA regels voor stelt. Na een jarenlang onderzoek en een enorme inspanning om de steun van toenmalig president Clinton te winnen, kreeg Kessler het voor elkaar dat hij reclame en beschikbaarheid voor jongeren aan banden mocht leggen.

De tabaksindustrie liet zich echter niet zomaar opzij zetten. Een lagere rechtbank gaf de FDA gelijk, maar het Supreme Court van de Verenigde Staten sprak op 21 maart 2000 met vijf tegen vier uit dat tabak niet onder de zeggenschap van de FDA viel. Wie waren die vijf rechters? De zelfde die president George W. Bush de verkiezingswinst in Florida bezorgden. De nieuwe voorman van de FDA zal rokers en fabrikanten niet lastigvallen.

FDA: Feiten en cijfers

De Food and Drug Administration (FDA) bestaat al bijna honderd jaar. Ze heeft ongeveer 9.500 mensen in dienst, waarvan 1.100 in het hele land inspecties uitvoeren: jaarlijks nemen die in meer dan 15.000 bedrijven 80.000 monsters mee voor onderzoek.

De FDA beschikt over een begroting van 1.351 miljoen dollar, een achteruitgang van 200 miljoen dollar sinds 1994. De stijgende kosten van het toenemend aantal medicijn-aanvragen heeft de dienst alleen kunnen opvangen door een wet (uit 1992) die de FDA machtigt een financiële bijdrage van de farmaceutische industrie te vragen voor ieder ter keuring voorgelegd geneesmiddel.

Die bijdrage dekt intussen ongeveer de helft van het hele keuringsproces van medicijnen in de Verenigde Staten. Dankzij die extra middelen is de keuringsstaf met 600 man uitgebreid tot 1733 werknemers nu. In ruil voor de industrie-bijdrage is de keuringstijd van gemiddeld 33 maanden naar twaalf maanden teruggebracht; voor spoedgevallen is zes maanden mogelijk.

De FDA kreeg vorig jaar 235 nieuwe geneesmiddelen te keuren. Daarvan keurde de dienst er 98 goed in een gemiddelde tijd van 11,2 maanden. Twintig middelen kregen de spoedprocedure.

De website van de FDA bevat een schat aan gegevens, rapporten en samenvattingen die de beslissingen transparant willen maken. De site heeft een uitgebreide zoekfunctie en wordt 50.000 keer per dag bezocht. (