Veilig voedsel is topprioriteit in Europa, met bureaucratische trekjes. Eindelijk is er nu een definitie van het begrip 'levensmiddelen'.

Hans Buddingh

DE EUROPESE COMMISSIE heeft bij haar aantreden in 1999 veilig voedsel onmiddellijk tot topprioriteit gemaakt. Commissievoorzitter Romano Prodi legde al in zijn eerste publieke optreden een direct verband tussen de BSE-crisis en het aangetaste vertrouwen van de Europese burger. 'Een veilige voedselketen van de boer tot het bord' en 'Voedselveiligheid: van de grond tot de mond'. Deze variaties op een thema zijn de Brusselse deviezen.

Niemand kan zeggen dat er in Brussel niet hard aan voedselveiligheid wordt gewerkt. In januari 2000 lanceerde de Europese Commissie een 'witboek over voedselveiligheid', met een uitgebreid actieplan. De 84 actiepunten moeten bijna allemaal in 2001 en 2002 zijn afgerond: van richtlijnen voor hygiëne in de hele voedselketen en maximumwaarden voor residuen van bestrijdingsmiddelen tot harmonisering van controles, etiketteringsvoorschriften bij genetisch gemanipuleerde organismen en nieuwe regels voor erkenning van producenten. Belangrijkste onderdeel van het actieplan is de oprichting van een Europese Voedsel Autoriteit, die al per 1 januari 2002 van start moet gaan. Onlangs werd ook het 'voorzorgprincipe' omschreven, op grond waarvan producten kunnen worden verboden.

Het Europees Parlement maakt eveneens overuren als het om voedselveiligheid gaat. De agenda van een recente vergaderdag: gekke-koeiencrisis, veterinaire voorschriften voor handel in dierlijke producten voor menselijke consumptie, levensmiddelenhygiëne, etikettering van rundvlees. Het Europarlement heeft medebeslissingsrecht in zaken van voedselveiligheid, waardoor het de regelgeving sterk kan beïnvloeden. Bij het Verdrag van Amsterdam in 1997 werd deze 'codecisie' uitgebreid naar landbouwzaken, voorzover die op consumenten betrekking hebben. Het Europarlement heeft volgens de socialistische Europarlementariër Dorette Corbey (PvdA) ook met enquêtes over BSE en dioxine "een goede rol'' kunnen spelen.

In 1997 werd als gevolg van de gekke-koeiencrisis de verantwoordelijkheid voor voedselveiligheid overgeheveld van de Eurocommissaris voor landbouw naar diens collega voor consumentenzaken. Het doel was duidelijk: voorkomen van belangenvermenging en een slagvaardiger beleid. Hoogste ambtenaar Paola Testori vervult sindsdien een geheel nieuwe functie als 'directeur voedselveiligheid: productie en distributieketen'. "Een les is dat je consumenten altijd de waarheid moet vertellen. Als er een risico is, moet je dat zeggen. Alleen dan zal de consument zijn geloof niet verliezen'', zegt de 47- jarige Italiaanse biologe. Zij verwierf in Italië een reputatie bij de aanpak van de Seveso-vergiftiging. Testori was als overheidsfunctionaris betrokken bij deze affaire rond dioxinen.

Paola Testori – in Brussel ook als 'signora BSE' aangeduid is een drijvende kracht achter het witboek over voedselveiligheid. Transparantie op alle niveau's wordt in het beleidsdocument nadrukkelijk als "de rode draad'' genoemd. Ook 'traceerbaarheid' van alle ingrediënten in voedingsmiddelen en diervoeders geldt als belangrijk steekwoord. Alle relevante documenten, ook zeer kritische over ontoereikende maatregelen en controles in individuele lidstaten, zijn inmiddels op de website van Testori's directoraat te vinden.

Vorig jaar november werd de ontwerpverordening voor de Europese Voedsel Autoriteit (EVA), geheel onafhankelijk van de Europese Commissie, aan EU-ministers en Europarlement aangeboden. Topambtenaar Testori spreekt van een "sterke gezaghebbende stem op wetenschappelijk niveau''. De EVA moet onafhankelijke wetenschappelijke adviezen geven over alle aspecten van de voedselveiligheid, een snel waarschuwingssysteem beheren, communiceren met de Europese consumenten over voedselveiligheids- en gezondheidskwesties en netwerken onderhouden met nationale instanties en wetenschappelijke organen. Door haar gezag kan de EVA volgens Testori voorkomen dat lidstaten op basis van nationale wetenschappelijke opinies verschillende maatregelen nemen, zoals ook tijdens de vorig jaar opgelaaide BSE-crisis is gebeurd. Want dat heeft volgens haar het vertrouwen van consumenten verder ondermijnd.

De EVA krijgt geen regelgevende of controlerende bevoegdheden. Hierin zal de EVA verschillen van de Amerikaanse FDA. Het overdragen van regelgevende bevoegdheden aan een onafhankelijke autoriteit zou volgens de EU-lidstaten en de Europese Commissie de democratische controle uithollen. En de controle blijft een bevoegdheid van de Europese Commissie, die er als hoedster van de Europese Verdragen immers op moet toezien dat lidstaten communautaire wetgeving op de juiste wijze in nationale regels omzetten en dat de regels vervolgens ook door de listaten worden gehandhaafd.

De Europese consumentenorganisatie BEUC en het Europarlement hebben in eerste instantie positief op de aankondiging van de EVA gereageerd. "Maar wat echt telt is de controle'', onderstreept beleidsmedewerkster Beate Kettlich van de BEUC. De EU heeft al decennia regels voor levensmiddelen. Maar en dat is volgens belangenbehartigster Kettlich illustratief voor de prioriteit die voedselveiligheid lange tijd had pas in een recent voorstel voor een overkoepelende Europese voedselwet heeft de Europese Commissie gedefinieerd wat onder levensmiddelen moet worden verstaan.