Pinochet mag in Chili vervolgd worden, bepaalde het Hooggerechtshof. Hoe nu verder?

Door onze redacteur COEN VAN ZWOL

ROTTERDAM, 9 AUG. Acht jaar, zolang zal het volgens advocaat Eduardo Contreras duren voor voormalig dictator Augusto Pinochet voor de rechter staat. De kans is gering dat de 84-jarige dat haalt. Pinochet is diabeet, heeft een pacemaker en werd eind vorig jaar, tijdens zijn huisarrest in London, getroffen door drie beroertes die zijn geestelijke vermogens ernstig hebben aangetast.

Onderzoeksrechter Juan Guzman Tapia (61) heeft een lange weg te gaan. Maar dat Pinochet niet langer beschikt over de immuniteit die hij zichzelf als senator-voor-het-leven heeft toebedeeld, was een jaar geleden nog ondenkbaar. De 503 dagen die de ex-dictator doorbracht in zijn gouden kooi in Londen, wachtend op uitlevering aan Spanje, hebben de ban gebroken. Chili is niet langer bang voor de ex-dictator, zijn leger of de politieke onlusten die een proces-Pinochet teweeg kunnen brengen.

De eerste zege voor onderzoeksrechter Guzman bestond eruit dat zijn doctrine over 'verdwijningen' werd geaccepteerd. Onder Pinochet zijn bijna 3.200 tegenstanders vermoord; 1.200 lichamen werden nooit teruggevonden. In die gevallen, zo redeneert Guzman, is sprake van ontvoering, een misdrijf dat formeel nog steeds gaande is. Daarom valt dat vergrijp niet onder de amnestiewet waarmee Pinochet zichzelf en zijn ondergeschikten vrijwaarde van misdaden begaan onder zijn regime.

Inmiddels heeft Guzman 157 'ontvoeringen' in behandeling. De kern van de zaak vormt de 'karavaan des doods', een eenheid die op direct bevel van Pinochet in 1973 met Puma-helikopters door het land vloog om linkse tegenstanders te elimineren. Meer dan zeventig doden heeft de karavaan op zijn geweten, 19 lichamen zijn nooit teruggevonden. Zij zijn levend uit de helikopter gegooid, boven de zee of de bergen. Generaal Sergio Arellano Stark, die de eenheid leidde, staat momenteel onder huisarrest.

Advocaat Hugo Gutierrez toonde eerder al aan dat de karavaan per schriftelijk decreet direct onder Pinochet viel en hiërarchisch boven lokale commandanten werd gesteld; dat Pinochet op de hoogte was van de misdrijven zonder daartegen op te treden; dat leden van de karavaan nadien rap promotie maakten. Het team van Pinochet bracht daar tegenin dat Pinochet wellicht onoplettend was geweest in het 'management' van zijn veiligheidsdiensten, maar nooit bevel gaf om misdrijven te begaan.

Het Hooggerechtshof heeft nu bepaald dat er 'gegronde verdenkingen' bestaan dat Pinochet de executies gelastte - voormalige leden van de karavaan hebben daarover getuigd. De opperrechters citeren in hun 102 pagina's tellende arrest uit Pinochets eigen geschriften om aan te tonen hoe sterk de generaal hechtte aan hiërarchische verhoudingen en kadaverdiscipline. De karavaan des doods, die onder meer bestond uit een brigadegeneraal, een kolonel, twee kapiteins en een luitenant, kan niet op eigen houtje aan het ontvoeren en moorden zijn geslagen, menen de rechters.

Nu Pinochet niet langer immuun is voor rechtsvervolging, zal onderzoeksrechter Guzman naar verwachting snel een dagvaarding indienen. Het eerste obstakel vormt dan de vraag of Pinochet in staat is terecht te staan. Lichamelijke problemen vormen geen beletsel, krankzinnigheid en dementie volgens de Chileense wet wel. Verdachten boven de 70 jaar moeten altijd onderzocht worden.

De raadslieden van Pinochet probeerden tot dusver - met een beroep op het medisch onderzoek van Pinochet in Engeland - aan te tonen dat de ex- dictator door een falend geheugen zijn raadslieden niet kan helpen bij het uitstippelen van een verdediging. Maar het Chileense recht voorziet niet in deze gezichtsreddende formule. Gek of dement, dat zijn de opties. Dus kan Pinochet zich seniel laten verklaren. Maar dat ervaart zijn aanhang als een eerloze afgang - en eer is alles voor Chileense militairen. Marco Antonio Pinochet, de zoon van de ex-dictator, maakte gisteren bekend dat zijn vader zich niet vrijwillig zal onderwerpen aan een medisch onderzoek. Daarmee ontstaat de eerste impasse.

Worden de medische problemen opgelost, dan kan het onderzoek van Guzman voortgaan. Verdachte Augusto Pinochet moet mogelijk borg betalen om niet in voorarrest te hoeven zitten. Een potentiële vernedering vormt een fotosessie bij een politiefotograaf.

Binnen het Chileense rechtssysteem is in eerste instantie niet sprake van een proces zoals wij dat kennen. Rechter Guzman onderzoekt, ondervraagt en wijst daarna zelf vonnis. Pas bij het hof van beroep kruisen aanklager en verdediging in een rechtzaal de degens. Het onderzoek van Guzman kan veel tijd vergen. Pinochet zal zich niet laten verhoren; in Londen weigerde hij al een vragenlijst van Guzman te beantwoorden. Als ex-generaal heeft Pinochet bovendien het recht om de vragen schriftelijk dan wel mondeling te beantwoorden. Kiest hij voor dat laatste, dan bepaalt hij tijd en plaats - een militaire kazerne bijvoorbeeld.

Tijdens al deze stappen zal elke mogelijkheid tot beroep tot haar uiterste consequentie worden benut. Daarom is acht jaar voordat er sprake is van een open proces - voor een hof van beroep - een conservatieve schatting. Voor zijn tegenstanders is dat van minder belang. Het gaat er niet om of een grijze, seniele ex-dictator achter de tralies verdwijnt. Het gaat om Pinochets plaats in de geschiedenis. En om de eer.

Zie ook:

Pinochet vernedert regering Chili (6 maart 2000)
Pinochet staat op en begint te lopen (4 maart 2000)
'Generaal Pinochet, dank dat u bestaat!' (3 maart 2000)
Pinochet mag terug naar Chili (2 maart 2000)
Achttien maanden Pinochet (2 maart 2000)
Lek leidt tot politieke rel in Spanje (17 februari 2000)
Beulen en slachtoffers leven samen in Paine (7 februari 2000)
Hof staat vrijlaten van Pinochet toe (31 januari 2000)
'Pinochet nogmaals onderzoeken' (15 januari 2000)
Rechter wil rapport over Pinochet zien (13 januari 2000)
Pinochet in beroep tegen uitwijzing (23 oktober 1999)
Effecten Pinochet-kwestie nu al merkbaar, 28 september 1999
Pinochet is niet onschendbaar (26 november 1998)
Spaanse rechter vraagt uitlevering Pinochet (4 november 1998)
Oud-dictator Pinochet aangehouden (19 oktober 1998)
Spoken uit het verleden (3 augustus 1998)

( a d v e r t e n t i e s )