Spoken uit het verleden
VOOR DE EERSTE maal in de korte geschiedenis van de Spaanse democratie
werden vorige week een ex-minister van Binnenlandse Zaken en zijn
staatssecretaris strafrechtelijk veroordeeld tot langdurige
gevangenisstraffen.
De zaak betreft een ontvoeringsactie, uitgevoerd in 1983 door huurlingen en politiefunctionarissen van de Grupos Antiterroristas de Liberación (GAL), doodseskaders die werden ingezet om terroristen van de Baskische afscheidingsbeweging ETA met gelijke munt terug te betalen. De veroordeling zorgt andermaal voor een enorme commotie in Spanje. Terecht, want een rechtsstaat die zichzelf serieus neemt voert geen terreuracties uit. En de GAL vermoordde in ruim drie jaar tijd 28 mensen die zij - vaak ten onrechte - voor belangrijke ETA-terroristen hield. Ofschoon niet bewezen werd geacht dat ex-minister Barrionuevo en voormalige staatssecretaris Vera tot deze doodseskaders behoorden, werden zij wel veroordeeld voor medewerking en financiering van een GAL-actie.
Wat een morele afrekening had kunnen worden met een zwarte pagina uit het recente verleden, verzandde de afgelopen dagen evenwel in een politieke straatruzie van het soort waar Spanje het patent op lijkt te hebben. Ex-minister Barrionuevo beschuldigde op de stoep van het gerechtsgebouw met overslaande stem zijn rechters, die ,,zonder bewijzen en bevooroordeeld'' tot hun conclusie waren gekomen. En de socialistische partij verklaarde dat zij het vonnis ,,respecteerde'' om vervolgens uit te leggen dat het gerechtshof zich heeft laten inpakken door politieke belangen en de druk van de media. Voormalig socialistisch voorman Felipe González zei onomwonden dat het hele vonnis deel uitmaakt van een samenzwering die is opgezet om hem definitief onschadelijk te maken.
DE SOCIALISTEN voelen zich misbruikt en daar is wel iets bij voor te stellen. In de jaren tachtig bevond de ETA-terreur zich op een hoogtepunt, met jaarlijks meer dan honderd slachtoffers. De grote meerderheid van de Spanjaarden liet geen traan toen de ETA door middel van doodseskaders werd aangepakt. En zeker niet de aanhang van de conservatieve Partido Popular, die nu politieke sier maakt met de afgang van de socialisten. Het steekt de socialisten des te meer omdat zij voor de lieve vrede nooit werk hebben gemaakt van de vervolging van conservatieve politici die deel uitmaakten van het Franco-regime. Zoals bijvoorbeeld ex-minister van Franco Manuel Fraga, oprichter van de Partido Popular en overigens uitgesproken voorstander van de bestrijding van de ETA met eigen middelen.
Wat de zaak er niet eenvoudiger op maakt is dat het er alle schijn van heeft dat er inderdaad sprake is geweest van een gecoördineerde poging van een aantal journalisten, conservatieve politici en zakenlieden om González beentje te lichten. Ook de rol van de ambitieuze onderzoeksrechter Baltasar Garzón, die de GAL-zaak nieuw leven inblies, is niet vrij van revanchisme. Garzón was korte tijd ingelijfd als stemmentrekker bij de socialisten, maar verliet gefrustreerd en met achterlating van een waaier aan vijanden de politiek.
Dat alles neemt niet weg dat de socialistische partij nu op haar beurt evenmin een bijdrage levert aan het in acht nemen van de democratische spelregels. Zo weigert Felipe González enige politieke verantwoordelijkheid voor de GAL-kwestie te aanvaarden, en dat is hoe dan ook moeilijk verdedigbaar. Of de ex-premier was op de hoogte van doodeskaders of niet. En in dat laatste geval heeft hij de kwestie ruim drie jaar lang laten sudderen. Door nu persoonlijk de verdediging van zijn naaste medewerkers op zich te nemen geeft González een bijzondere invulling aan het begrip verantwoordelijkheid. Maar met een dergelijk ,,advocaatje-leef-je-nog'' trekt de ex-premier de zaak alleen maar verder in het politieke moeras.
BOVENDIEN WORDT nu andermaal de objectiviteit van de rechters in twijfel getrokken. Het dient gezegd: justitie en de rechterlijke macht in Spanje zijn in hoge mate gepolitiseerd. Maar dat vereist des te meer inzet van leidende politici van welke politieke kleur ook om deze situatie te doorbreken. Zolang dit niet gebeurt, spookt Spanjes dictatoriale verleden nog altijd rond in de coulissen van de democratie.
3 AUGUSTUS 1998