NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Voetbalvrienden

Tobias en Karel waren Nuon en Vitesse. Maar toen de rekeningen open bleven staan, greep de top van het overheidsbedrijf in. 'Nog één kik en we halen de trekker over.'

Jaco Alberts Karel Berkhout

Altijd als de voetbalclub Vitesse een thuiswedstrijd speelde in het Gelredome-stadion kwam voorzitter Karel Aalbers langs in de box van sponsor Nuon. "Hij maakte met iedereen een praatje. Zelfs de grootste scepticus bij ons bedrijf raakte in zijn ban, zo bevlogen en enthousiasmerend waren zijn verhalen over de toekomst", vertelt een medewerkster van Nuon. Nuon-baas Tobias Swelheim droomde lustig mee. Het energie- en waterbedrijf heeft in zeven jaar tijd zestig miljoen gulden geïnvesteerd in Vitesse.

Het ontslag van Aalbers en de financiële gaten bij Vitesse die daarbij aan het licht kwamen, hebben de idylle in de box verstoord. Vitesse-supporters eisten vorig weekeinde de terugkeer van Aalbers met de kreet 'Nuon aan het gas'. Landelijke en regionale politici zetten steeds luider vraagtekens bij het optreden van het nutsbedrijf Nuon dat nog steeds voor de volle honderd procent in overheidshanden is en ook de sponsorbijdragen betaalt met het geld van de afnemers van stroom, water en gas. Dat is iets anders dan private bedrijven als ABN Amro, Stad Rotterdam en Philips sponsors zijn van respectievelijk Ajax, Feyenoord en PSV. Bovendien is de nood zo hoog dat Nuon Vitesse inmiddels de facto heeft overgenomen.

Hoe hebben Nuon en Vitesse het zover kunnen laten komen? Het antwoord ligt in de bijna symbiotische relatie tussen club en sponsor, die bijna ongemerkt zijn vergroeid tot een Siamese tweeling. Onderling verbonden en elkaars evenbeeld in de gewenste gedaanteverwisseling van provinciaal tot wereldburger. De luchtfietserij van Aalbers en "de uit de hand gelopen hobby van Swelheim", zegt een medewerker. De voedingsbodem voor een innige band tussen de voetbalclub en het energiebedrijf uit Arnhem kon de afgelopen jaren was vruchtbaar. Hoe anders de maatschappelijke functies van stroom en voetbal ook, Vitesse en Nuon delen een tomeloze ambitie om te groeien. En ze worden daarin welwillend gadegeslagen door de provincie Gelderland dat zich zoals zoveel provincies op "de kaart wil zetten" voor onder meer buitenlandse ondernemingen en toeristen.

Verbondenheid

De verbondenheid wordt belichaamd door de persoonlijke vriendschap, die tot voor kort heeft bestaan tussen Aalbers en Nuon-topman Swelheim. Opgeklommen uit eenvoudige milieus moeten ze allebei iets in elkaar hebben herkend. Tob, zoon van een Almelose textielarbeider die directeur werd en Karel, zoon van een kleine juwelier uit Velp die zijn fortuin verdiende in Oost-Europa. Beiden zijn sociaal vaardig en inspirerend voor hun omgeving. "Ze lijken erg op elkaar", zegt Aalbers' vertrouweling en voormalige woordvoerder Hein Rood. "Beiden zijn creatief, daadkrachtig en willen echt iets neerzetten."

In 1984 neemt de flamboyante zakenman Karel Aalbers de voorzittershamer over bij een provincieclub die in de onderste regionen van de eerste divisie bungelt. Vitesse moet een topclub worden, en dat wordt het - bijna. Aalbers schroeft de begroting op van acht ton naar tientallen miljoenen. De opening van het hypermoderne Gelredome in 1998 moet de opstap worden naar internationale voetbalvelden. En de komst van de spits Pierre van Hooijdonk en van de ambitieuze trainer Ronald Koeman geldt als laatste stap naar het niveau van Ajax, Feyenoord en PSV.

De groei van Nuon lijkt op die van Vitesse. Begonnen als een gemeentelijk en provinciaal electriciteitsbedrijf voor Gelderland is het met het oog op de komende liberalisering van de energiemarkten gegroeid als kool. Onder de leiding van inspirator Tob Swelheim waagt Nuon (omzet: 7,5 miljard gulden) avonturen in het buitenland, zoals recentelijk in Engeland met de aankoop van Biwater voor driehonderd miljoen gulden. De grootste slag slaat Swelheim in 1999 als Nuon de randstedelijke energiebedrijven ENW en Gamog overneemt.

De nieuwe aanpak leidt ook tot een miljoenenparticipatie in Sport7, de voetbalzender die in 1997 geen lang leven beschoren bleek te zijn. Bedrijfsongevallen horen erbij, vindt de joviale Swelheim. In Trouw vergelijkt hij zichzelf met Tijl Uylenspiegel: "Die ging huilend de berg af omdat hij wist dat hij daarna weer moest klimmen, en klom lachend omdat er daarna een afdaling kwam." Niets is wat het lijkt.

Naam opbouwen

Vitesse en Nuon hebben elkaar ook nodig. Vitesse heeft geld nodig, veel geld. Om een stadion te bouwen en spelers en trainers aan te trekken. En Nuon heeft Vitesse nodig om een naam op te bouwen, een naam met een groter bereik dan de Gelderse huishoudens die de naam van het bedrijf op hun stroomrekening aflezen. In de toekomst mogen energieklanten hun eigen leverancier kiezen, en dan moet de naam Nuon ook buiten Arnhem bekend zijn.

Een perfect fit, zeggen ze in zo'n geval in het bedrijfsleven, maar juist daarin schuilt het gevaar. In de verhouding tussen Karel Aalbers en Tob Swelheim beginnen het vriendschappelijke gevoel en het zakelijke verstand meer en meer in elkaar te vervloeien. "Je had de Tob als voorzitter van de raad van bestuur van Nuon", zegt commercieel directeur Peter Knoers van het energiebedrijf, verantwoordelijk voor sponsoring. "En je had de Tob die gek was van het spelletje en die heel goed met Karel kon dromen over de toekomst."

Tob Swelheim zit bovendien gevangen in een moeizame constructie, waarbij Swelheim namens Nuon in de raad van toezicht van Vitesse belandt, maar geacht wordt daarin de belangen van de club te behartigen. Volgens Knoers maakt Swelheim daar in de lente van 1998 zelf een einde aan, maar Swelheim en Aalbers blijven samen dromen. "Als Tob over een speler zei: da's een goeie, dan stonden ze hier de volgende dag op de stoep met de mededeling: Swelheim stelt voor speler X of Y aan te trekken", zegt Knoers. Hij legt de uiteindelijke verantwoordelijkheid nadrukkelijk bij Aalbers: "Bij Vitesse kende men voor geld maar één telefoonnummer, dat van Nuon."

Dat Swelheim zich met het clubbeleid blijft bemoeien, blijkt uit de perikelen rond de transfer van Vitesse-topscorer Niklos Machlas een jaar later. Al maanden roept voorzitter Aalbers dat de Griekse spits wel veertig miljoen zal gaan opbrengen door verkoop aan een Britse of Spaanse club. Op de tribune vertelt Karel zijn vriend Tob in juni dat het Ajax gaat worden, voor maar negentien miljoen. Of Karel helemaal gek geworden is? Voor dat schijntje naar de grote concurrent? Tja, er is accuut geld nodig, want Nuon wil een lening terugbetaald zien. Maar Tob is toch de baas van dat Nuon? Wat ligt er meer voor de hand dan dat Tob zal proberen een regeling te treffen? Tob belooft Karel zijn best te zullen doen.

Maar bij Nuon krijgt Swelheim niet zijn zin. De Nuon-medewerkers die formeel belast zijn met de contacten met Vitesse hebben zorgen. Voortdurend zit de club van Aalbers krap bij kas. En erger nog: Nuon blijkt niet bestand tegen verleidelijke, maar levensgevaarlijke wetten van het casino. Wie eenmaal met een verlies wordt geconfronteerd, loopt het risico de gaten met steeds meer nieuw geld te willen compenseren, om de eerste investering niet kwijt te raken: een voortdurende vlucht naar voren. Nuon blijft maar bijbetalen.

Aan het begin van het seizoen 1998/1999 verhoogt Nuon de jaarlijkse sponsorbijdrage aan Vitesse van vijf naar acht miljoen gulden. Maar dat niet alleen: het energiebedrijf blijkt bereid drie jaar vooruit te betalen als lening "om die roemruchte laatste stap richting de top te zetten", zegt Knoers. Dat geld steekt Vitesse overwegend in de versterking van de selectie. Maar Vitesse betaalt niet terug op de afgesproken datum van 1 juni 1999.

Het weerhoudt Aalbers er niet van voetbalspits Pierre van Hooijdonk aan te trekken voor ruim tien miljoen gulden. "Wij lazen dat in de krant", zegt Knoers. "Ik heb hem een briefje gestuurd: 'Dat is niet de afspraak, we krijgen nog 24 miljoen van je. Tot zolang geen avonturen'. Maar het had geen enkel effect." Sterker, Aalbers doet of de 24 miljoen een gift is en presenteert in zijn informele jaarcijfers een winst van vier miljoen, terwijl er in de ogen van Nuon eigenlijk een verlies van twintig miljoen moet staan.

Het had een signaal kunnen zijn, "maar als we door hadden gebeten was de club kapot geweest", zegt Knoers. Nuon kan zo spelers verkopen, omdat die als waarborg voor de lening zijn gegeven. In plaats daarvan sluit Nuon in augustus met Vitesse een overeenkomst over een 'taakstellende begroting' voor het seizoen 1999/2000 met een verlies van dertien miljoen gulden.

De lening van 24 miljoen staat nog altijd open en moet worden hergefinancierd. Ook heeft Vitesse nog eens zo'n bedrag nodig voor investeringen in videoscreens, tribunes en trainingsaccomodatie met het oog op de EK 2000. Maandenlang wordt er onderhandeld over een nieuwe lening van vijftig miljoen gulden, waarvoor opnieuw de gehele spelersgroep als onderpand dient. Nuon kan, als lokkertje, profiteren van meevallers bij het verkopen van spelers, tot een maximum van 13,8 procent van het totale bedrag.

Op dat moment zit Tob Swelheim niet meer aan de onderhandelingstafel. Na de affaire Machlas is hem dringend verzocht de verwarrende persoonlijke banden met Aalbers te verbreken. Het zijn niet de commissarissen die hem hiertoe dwingen, zegt commissaris van de koningin in Gelderland Jan Kamminga, tevens toezichthouder bij Nuon: "Het was meer een algemeen understanding dat de banden te innig waren." Met grote tegenzin gaat Swelheim na drie maanden akkoord. In september rijdt hij naar het huis van Aalbers in Eerbeek om het hem persoonlijk te vertellen. "Een emotionele gebeurtenis", zegt Knoers. "Best pittig, ook voor Tob." Nuon- directeur Cok van der Horst neemt de contacten over. Karel Aalbers krijgt van Nuon te horen, dat hij een sterke financiële man naast zich moet dulden.

Waar Nuon en Vitesse elkaar in het verleden zo goed begrepen, lijken ze elkaars taal niet meer te spreken. Het praten over de lening vat Vitesse op als groen licht om te gaan investeren. "We werden door Nuon aangemoedigd te gaan investeren in het vooruitzicht van dat geld", zegt voormalig voorlichter Hein Rood, die hierachter een bewuste strategie van Nuon ontwaart om Aalbers beentje te lichten.

Aalbers is ook directeur van het Gelredome. Diverse mededirecteuren hebben het multifunctionele complex met slaande deuren verlaten omdat ze niet met de eigenzinnige Aalbers kunnen samenwerken. Het Gelredome kampt met financiële problemen, doordat het niet uitgroeide tot 'multifunctioneel' stadion met naast het voetbal veel evenementen en theater.

Om alle problemen in een keer op te lossen dacht Aalbers dat Vitesse het Gelredome zou kunnen overnemen. Dat kan tegen een aantrekkelijk prijsje, want het stadion is door de uitblijvende inkomsten aanzienlijk minder waard geworden dan het aanvankelijk geïnvesteerde vermogen. Prijskaartje voor Nuon: 'slechts' 110 miljoen gulden, bovenop de vijftig miljoen die reeds werd besproken. Swelheim bespreekt het voorstel van Aalbers nog in zijn raad van bestuur, maar bij Nuon bestaat er geen animo voor.

Eind november stokken de gesprekken. President-commissaris en ex-D66- leider Jan Terlouw van het Gelredome is ten einde raad. Na de uittocht is hij nog de enig overgebleven bestuurder die 'visionair' Aalbers kan bewaken. Dat wordt bemoeilijkt door het feit dat Terlouw alleen zicht heeft op de Aalbers van het Gelredome. Bovendien dreigen financiële problemen voor het stadion omdat Vitesse nog geen cent huur heeft overgemaakt.

Wanhopig belt Gelredome-toezichthouder Jan Terlouw commissaris van de koningin Jan Kamminga, die ook betrokken is bij Nuon, met het verzoek te bemiddelen: "Kun jij niet bij Nuon aan de boom schudden?" Een uitspraak die het energiebedrijf volkomen in het verkeerde keelgat schiet. "Dat hebben ze verkeerd begrepen", zegt Terlouw: "Ze dachten dat ik bedoelde dat er geld uit de boom zou dwarrelen, maar ik wilde alleen maar beweging in de besprekingen."

Chaos

Kamminga treft begin december bij Vitesse en Gelredome "een chaotische situatie" aan. Aalbers vindt hij een "prachtige man" maar hij opereerde als een kleine zelfstandige. "In zijn manier van zakendoen en in de informatie die hij gaf aan zijn commissarissen, volstrekt onder de maat, om wanhopig van te worden."

Om de hoofdrolspelers weer aan het praten te krijgen, nodigt Kamminga ze in december drie keer thuis in Loenen uit. Geen eenvoudige opgave voor Aalbers en Swelheim die elkaar al drie maanden niet meer hebben gezien: "Aalbers die zei dat Swelheim niet meer met hem wilde praten, Swelheim die zei dat hij niet meer met Aalbers mócht praten. En Terlouw die kreunde niet meer te willen, en tegen me zei: 'Jij bent commissaris van de koningin, jij moet het oplossen'."

De rekening van Vitesse aan het Gelredome wil Swelheim wel voorschieten met een overbruggingskrediet van vier miljoen gulden. Maar een overname van Gelredome door Vitesse is onhaalbaar. Het wordt dus een fusie, is al snel de conclusie in Loenen: één directie en één overkoepelende toezichthouder voor club en stadion, en aan de macht van Aalbers moet paal en perk gesteld worden. Naast de voorzitter/directeur moet een zware financiële directeur komen die rechtstreeks rapporteert aan de raad van commissarissen. "Zodat Aalbers niet de hele wereld over kon gaan om geld uit te geven", zegt Kamminga. Daarover moet "flink op Aalbers worden ingepraat". Als Aalbers toegeeft, is Swelheim bereid voor het fusieplan in totaal zestig miljoen gulden aan leningen te betalen. Dat is de oude vijftig miljoen voor Vitesse en nog eens tien miljoen voor extra investeringen in het Gelredome.

De volgende afspraak wordt gemaakt voor vrijdagavond 17 december. Dat is handig, want dan zitten Swelheim en Kamminga toch al op het Nuon- hoofdkantoor in Baarn. Daar vergadert aan het einde van de middag de raad van commissarissen van het energiebedrijf, een nieuwe club die de nieuwe verhoudingen sinds de 'fusie' met ENW en Gamog moeten weerspiegelen: ondermeer Guusje ter Horst, wethouder in Amsterdam, H. Meijdam, gedeputeerde uit Noord-Holland en niet te vergeten oud PvdA- fractieleider Wim Meijer van de Rabobank als voorzitter. Allemaal commissarissen uit de Randstad.

De vergadering verloopt niet geheel zoals Swelheim zich heeft voorgesteld. Op de agenda staan meeslepende discussiepunten als de opbrengst van de verkoop van de electriciteitscentrales van Epon van twee miljard gulden netto en last but not least een eventuele beursgang van Nuon die de gedeputeerden en wethouders op termijn weer vele miljarden gaat opleveren. Als onderdeel van een achttal mededelingen "mompelt" Swelheim iets over de nog hechtere banden met Vitesse, zo herinneren commissarissen zich. Dat schiet een deel van hen in het verkeerde keelgat. Zij willen wel nadere informatie over de banden met Vitesse, waar die "gevaarlijke Aalbers" nog steeds aan het roer zit. De discussie van een minuut of twintig die volgt, doet Swelheim een beetje "uit de losse pols". Dat hij dadelijk nog een afspraak heeft met Aalbers over een overeenkomst. Totdat voorzitter Meijer voorstelt een clubje van drie commissarissen aan te stellen: ex- bankier Marinus Minderhoud, adviseur Lenze Koopmans en Randstad-topman Hans Zwarts gaan Swelheim begeleiden.

Stuipen

De verhoudingen bij Nuon zijn toch wat veranderd, laat 'nieuweling' Ter Horst weten: "De nieuwe ploeg stelt zich wat anders op dan de oude. Kennelijk kon er veel meer met de oude dan de nieuwe". Kamminga, nog uit de oude tijd, begrijpt het wel: "In het oude Nuon toen Gelderland voor 78 procent aandeelhouder was, waren we allemaal natuurlijk supporters van Vitesse. En toen de Friezen erbij kwamen en Nuon een mooie bijdrage aan Cambuur en Heerenveen gaf was het allemaal prima. Bovendien ging het ook om veel kleinere bedragen, het Gelredome stond er nog niet."

In een andere kamer op het Baarnse hoofdkantoor wachten intussen Karel Aalbers en zijn toezichthouder Cor Guyt, volgens afspraak op Swelheim en Kamminga. "De stemming onder commissarissen paste goed om Aalbers even de stuipen op het lijf te jagen", zegt een van de commissarissen. "Nog één kik en we halen de trekker over", is de boodschap aan de Vitesse-voorzitter die nog steeds maar moeizaam kan wennen aan het idee dat hij macht moet gaan delen. Op tafel ligt al een concept- overeenkomst die door Guyt en Nuon-directeur Cok van der Horst is opgesteld. De ondertekening moet nog wel even wachten totdat er gedegen boekenonderzoek is gedaan.

Als Swelheim de volgende week naar Australië op vakantie is gegaan omdat hij daar bij de millenniumwisseling de zon wil zien opgaan, kampt Vitesse opnieuw met grote betalingsproblemen. Openstaande rekeningen bedragen 14,5 miljoen gulden, waarvan wederom vier miljoen accuut. Voor Nuon is de maat vol. Een tweede betalingsregeling wordt getroffen, maar nu moeten alle cijfers snel boven tafel. Wat is de daadwerkelijke financiële positie van Vitesse?

Op maandag 17 januari om half twaalf 's ochtends kloppen twee heren van Vitesse aan bij het hoofdkantoor van Nuon in Baarn. Aalbers zelf zit in de Verenigde Staten, maar tweede man Geerdink en controller Thijssen brengen de boodschap dat Vitesse op basis van de halfjaarcijfers dit seizoen in plaats van de begrote 13 miljoen, een verlies van 33 miljoen gaat lijden. Er zijn te weinig spelers verkocht; degenen die wel zijn verkocht, hebben te weinig opgebracht; en er is 6,5 miljoen gulden te weinig aan giften binnengebracht. "We vielen van onze stoel", zegt Knoers. "Vrienden, we hebben een probleem," zegt Swelheim tegen het clubje commissarissen waar Minderhoud vaststelt dat er nu onmiddellijk hard ingegrepen moet worden om erger te voorkomen. De raad van toezicht van Vitesse wordt nog eens fijntjes meegedeeld dat de heren ook persoonlijk aansprakelijk zijn voor het Nuon-geld dat Vitesse over de balk smijt. En Nuon-manager Jan Bos krijgt de opdracht de anderhalf jaar eerder vacant gekomen post in de raad van toezicht van Vitesse te bezetten om daar de kar te gaan trekken. Nachtelijke onderhandelingen met Aalbers leiden er in de nacht van maandag 14 februari toe dat de voorzitter opstapt. Afkoopsom: 4,5 miljoen gulden. Als hij zijn mond houdt. Aalbers blijft onbereikbaar voor commentaar. Dinsdagochtend om zes uur staan de accountants van KPMG al dozen met administratie in auto's te laden.

Zie ook:

Nuon neemt club over (25 februari 2000)
Energie en voetbal (24 februari 2000)
Zwijggeld voor Vitesse-voorzitter(24 februari 2000)
Politiek kritisch over rol NUON bij Vitesse (24 februari 2000)
'Sponsoring leidt niet tot duurdere stroom' (24 februari 2000)
Rentree van Aalbers niet bespreekbaar (23 februari 2000)
Tekorten Vitesse door transferbeleid (22 februari 2000)
Commissaris Terlouw weg bij Gelredome (19 februari 2000)
Vitesse had binnen jaar tekort 30 mln (18 februari 2000)
'Coup tegen voorzitter al in zomer beraamd' (17 februari 2000)
Aalbers moet bij Vitesse weg als voorzitter (16 februari 2000)

( a d v e r t e n t i e s )