NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Wie is die oud-bondskanselier Kohl die door zijn hardnekkige zwijgen over anonieme geldgevers zijn CDU te gronde richt? Een rondgang langs Kohl-kenners.

Door onze diplomatiek redacteur J.M. BIK

DEN HAAG, 21 JAN. Europa kijkt verbaasd, geschrokken en bezorgd naar Duitsland en zijn vroegere kanselier. Wie was en is toch die Helmut Kohl?, vragen ook velen in Nederland zich af. Een uitgesproken partijman die alsnog van zijn partij een ruïne maakt door zijn gegeven woord aan anonieme geldgevers boven de wet te stellen? De provinciale politieke brekebeen uit Rijnland-Palts, het in Nederland veelal graag gekopieerde beeld dat Duitse media in de jaren tachtig van hem tekenden? Of toch de internationaal erkende staatsman die - vlak voor hij als kanselier bijna uitgeteld leek - tien jaar geleden op een unieke manier een eind hielp maken aan de Duitse en de Europese deling?

Is hij bovenal de man die met zijn "systeem-Kohl" in zijn partij mensen maakte en brak en die, na een recordkanselierschap van zestien jaar (1982-'98) en een partijvoorzitterschap van een kwart eeuw, nu terug is bij af? En die in zijn zwijgend-donderende val niet alleen de eerstvolgende CDU-generatie mee lijkt te sleuren, maar ook een deel van de daarop volgende? De film is bizar als een vaudeville, de afloop is nog onvoorspelbaar voor de hoofdpersoon, zijn CDU en het algemene aanzien van de partijendemocratie in het belangrijkste land van de Europese Unie. Maar een paar tussenvragen aan Nederlandse toeschouwers zijn al wel mogelijk. Oud-premier Lubbers, die heel eigen ervaringen met Kohl heeft, kon wegens verblijf buitenslands niet reageren.

Oud-minister van Buitenlandse Zaken Hans van Mierlo (1994-'98) spreekt van " een groot drama" in Duitsland. "Ik heb Helmut Kohl begin jaren tachtig voor het eerst gezien op een Bilderbergconferentie, ik was toen minister van Defensie, hij oppositieleider: een lange schrale man, die met niemand contact had en almaar zat te schrijven. Als minister van Buitenlandse Zaken heb ik hem later als levend monument meegemaakt. In de wereld waarin ik toen werkte ws hij Duitsland, hij heeft met zijn imposante fysiek en zijn présence aan de normalisering van zijn land bijgedragen. De affaire-Kohl domineert nu alles in Duitsland, ik vrees dat zij een groot negatief effect zal hebben. Zij zal de afkeer van de burgers van de politiek vergroten en de macht van de deelstaten en hun invloed op de Europese integratie doen toenemen. Kohl heeft naar zijn eigen gevoel zo veel voor Duitsland gedaan en is zó boven alles uitgegroeid dat hij zich zo nodig ook boven de wet verheven voelt."

Dat ziet Hans van den Broek, oud-minister, oud-lid van de Europese Commissie, ook zo. "Ik ben geschokt, ik houd mijn hart vast voor wat er nog allemaal los kan komen. Kohls houding heeft te maken met het gevoel van onaantastbaarheid van een man die te lang aan de macht is geweest. Een erewoord gaat natuurlijk nooit boven de wet. Ik begrijp niets van die geheimhouding jegens de geldgevers. Zijn die nu werkelijk zó op hun anonimiteit gebrand dat zij er al die schade voor de CDU en het vertrouwen in de politiek voor over hebben, wat zijn dat eigenlijk voor mensen? Daarover krijg je een angstig voorgevoel." Van den Broek staat voor een raadsel. "Je weet van Kohls machtspolitiek en zijn netwerk in de CDU. Maar je vraagt je toch af wat er in hemelsnaam gebeurt. Als eerste en hoogste verantwoordelijke zit hij in de beklaagdenbank en blijft desondanks weigeren opheldering te geven. Hij draagt er zo zelf aan bij dat de speculaties nog schadelijker worden. Mijn verstand staat erbij stil dat hij er geen behoefte aan heeft iets te doen voor herstel van zijn eigen integriteit en die van zijn partij. Zou hij zelf trouwens volledig geweten hebben waar al dat geld vandaan kwam? Of waar het, zoals bij de CDU in Hessen, gebleven is? Het ging immers niet om kruimels, de miljoenen vliegen je om de oren."

Voor prof. Maarten Brands, directeur van het Duitsland-instituut in Amsterdam, staat vast dat Kohls plaats in de geschiedenis verzekerd is. "Een beetje historicus kan niet om zijn rol bij de Duitse eenwording heen. Die heeft hij onder moeilijke omstandigheden heel knap verwerkelijkt. Maar daarbij horen natuurlijk zijn opereren als machtspoliticus en al zijn trucjes." Brands wijst erop dat Duitse partijen grondwettelijk een veel belangrijkere rol spelen dan Nederlandse. De mislukte republiek van Weimar (1919-1933) en de hopeloze rol die de Duitse partijen daarbij speelden tegenover het oprukkende nazisme zijn daaraan mede debet. Ook staan volgens Brands partijen in het kleine Nederland minder in de belangstelling van geldgevers en bedrijven dan die in Duitsland.

"Maar nog belangrijker is dat de Bondsrepubliek in ruim veertig jaar Koude Oorlog zó door de Duitse deling is beïnvloed dat naast de officiële openbare politiek als het ware vanzelf ook met een dubbele boekhouding werd gewerkt. Ook na de Flick-affaire (een politiek giftenschandaal uit de jaren tachtig, red.) is dat doorgegaan, hoewel men dus al een keer goed tegen de lamp gelopen was", zegt Brands. "Het systeem-Kohl werkte dat in de hand, zijn macht was groot, waar hij zijn voet had gezet groeide weinig gras meer. Dat had gevolgen voor de omgang met zijn partijgenoten. Je ziet dat nu ook aan het gedrag van zo'n schrandere man als Wolfgang Schuble, Kohls opvolger als CDU- voorzitter. Zoals die jegens Kohl optreedt, dat is veel meer dan loyaliteit, dat is een vorm van horigheid. Ten tijde van Adenauer was dat niet werkelijk anders. Maar toen was er geen televisie, werkten de media anders en Duitsers van na 1968 accepteren de pseudo-overheid ook niet meer als vroeger."

Zie ook:

Kohl niet langer erevoorzitter CDU (19 januari 2000)
CDU-parlementslid weg om zwart geld (18 januari 2000)
Aanzien van de Duitse democratie in geding (17 januari 2000)
Schäuble is nog lang niet weg (14 januari 2000)
Schäuble bekent illegaal geld te hebben ontvangen (11 januari 2000)
Een SPD'er ging zelfs met de bank op berenjacht (6 januari 2000)
Onderzoek Kohl ontzet Duitsers (30 december 1999)
Oud-kanselier Kohl verliest steun CDU-top (22 december 1999)
Kohl: ik heb nooit zelf geld ontvangen (17 december 1999)
Kohl: ik beheerde geheime gelden (1 december 1999)

( a d v e r t e n t i e s )