Ouders niet in beklaagdenbank

In Groot-Brittannië krijgen ouders van criminele jongeren flinke boetes. De Nederlandse lijn is minder hard.

Karen Bloemink

DE DADERS WAREN ELF jaar oud, het slachtoffer was een peuter van twee. James Bulger werd zeven jaar geleden uit een winkelcentrum in Groot-Brittannië meegenomen en een paar dagen later doodgeslagen naast het spoor teruggevonden. Na dit drama rees de vraag in hoeverre de ouders verantwoordelijkheid dragen voor de daden van hun kroost.

Die discussie leidde in Groot-Brittannië tot de Parenting Order, een maatregel waarbij de verantwoordelijkheid van de ouders in het strafrecht werd vastgelegd. Ouders van jeugdige delinquenten moeten verplicht een opvoedingscursus volgen, om in het vervolg het probleemgedrag van het kind beter te signaleren en aan te kunnen. Bij weigering kan een strafzaak tegen de ouders volgen. Ook in de Verenigde Staten kunnen de boetes hoog oplopen wanneer ouders weigeren mee te doen aan een opvoedingstraining.

Nederland heeft een andere weg gekozen om ouders meer verantwoordelijkheid bij te brengen. Alleen het CDA heeft verwoede pogingen gedaan om hardere maatregelen in te voeren. Maar de plannen stuiten op verzet bij de andere Straatgeweld, zoals PvdA en VVD. Zij vinden dat de maatregelen indruisen tegen de heersende dogmatiek binnen het strafrecht; je kunt in Nederland niet strafrechtelijk worden vervolgd voor een delict dat je niet hebt gepleegd.

Dat ouders een grote rol kunnen spelen in de ontwikkeling van lief peutertje tot crimineel monstertje, staat vast. In haar eerste nota Jeugd en Gezin (1996), geschreven in opdracht van het ministerie van Justitie, bracht criminologe J. Junger-Tas, criminaliteit onder jongeren in verband met de opvoeding en de ontwikkeling van jonge kinderen. Een verplichte opvoedingscursus voor ouders wier kind met de politie in aanraking komt, zou een logisch gevolg lijken.

Maar in haar tweede adviesrapport Justitie, Jeugd en Gezin II (1997) gaf ze vorm aan de nieuw verworven inzichten over de invloed van ouders. Junger-Tas pleitte voor een preventieve aanpak van de jeugdcriminaliteit en beschreef het in de Verenigde Staten zeer succesvolle project Communities that Care. Justitie koos op grond van het rapport van Junger-Tas voor een wijkgerichte aanpak in plaats van zich alleen op de ouders te concentreren.

De projecten Communities that Care en Opvoedingsondersteuning en Ontwikkelingsstimulering (O&O) richten zich vooral op bestaande projecten. Door de leefrisico's te analyseren en de hulpverleningsmogelijkheden binnen de wijk optimaal te benutten, moet een beter leefklimaat voor opgroeiende kinderen ontstaan. De opvoedingscursus voor ouders krijgt een plaats binnen het gebundelde aanbod van hulpverlening.

De Raad van de Kinderbescherming in Zwolle experimenteert als enige in Nederland wél met een project dat lijkt op de Britse aanpak. In samenwerking met het Openbaar Ministerie en de reclassering van het Leger des Heils heeft de raad het project 'Normen en Waarden' ontwikkeld.

Het gaat om een taakstraf waarbij jonge delinquenten moeten deelnemen aan een normen- en waardencursus. De delinquent krijgt de taakstraf alleen wanneer de ouders ook hun steentje bijdragen. Zij moeten een soort opvoedingscursus volgen. Het project zal naar verwachting in de loop van dit jaar beginnen.

Het project in Zwolle is een uitzondering. De meeste opvang van jeugdige delinquenten richt zich niet op de ouders, maar op het kind. Elke gemeente lost het probleem van jonge delinquenten anders op. Zo probeert het JEKK-project (Jongeren en Kleine Kriminaliteit) in Doetinchem jongeren die in aanraking komen met politie op te sporen. Met cursussen probeert men de criminaliteit onder jongeren terug te dringen.

Het Paedologisch Instituut in Amsterdam richt zich op kinderen uit groep vier tot zes van de basisschool. Het instituut probeert op een zo vroeg mogelijke leeftijd 'volharders' te signaleren. Dit zijn kinderen die langdurig problemen veroorzaken en daarmee meer risico lopen dan hun leeftijdsgenoten om later crimineel te worden.

Het project wil de samenwerking tussen ouders, leerkrachten en kinderen verbeteren. Een 'volharder' krijgt hulp, evenals de ouders. Als de ouders weigeren mee te werken, is daar niets aan te doen, het project is op vrijwillige basis.

Om het gedwongen karakter van een opvoedingscursus te vermijden, stelt het Nijmeegs Gezinsproject een hulpverlener aan die samen met het gezin oplossingen zoekt. De vakgroep orthopedagogiek aan de Katholieke Universiteit Nijmegen leidt het project, in samenwerking met politie, de Raad voor de Kinderbescherming en Stichting Jeugdbescherming en Jeugdhulpverlening.

Deze manieren van hulpverlening zijn volgens P. van der Laan, die verbonden is aan het Nederlands Studiecentrum Criminologie en Rechtshandhaving, goede voorbeelden om het strafrecht te omzeilen: ,,In Engeland heeft het strafrechtelijk vervolgen van ouders nog weinig effect gehad.

,,Het land heeft heel heftig gereageerd op de moord op James Bulger en een paar harde maatregelen ingevoerd, maar de effecten zijn minimaal. Wijzer geworden van de verhitte reactie van Engeland op het kindergeweld, kiest Justitie in Nederland voor een preventief beleid.''

Van der Laan wijst op de mogelijkheden om de ouders te betrekken bij de straf van het kind zonder dat het strafrecht er aan te pas hoeft te komen. ,,Via het civiele recht is er van alles mogelijk. Door bijvoorbeeld via een civiele procedure een gezinsvoogd aan te wijzen.

,,Nederland moet er alles aan doen om de schrikreactie van Groot-Brittannië te vermijden, we moeten hier geen Bulger-effect krijgen.''