SOORTEN ONGEDIERTE

RISICO'S

FOBIEËN

LANDBOUWSCHADE

TOENAME

BESTRIJDING

BIJBEL

INTERNET

Heldere landelijke richtlijnen over bestrijding van ongedierte ontbreken. Elke gemeente heeft zijn eigen beleid. Veel bedrijven zijn geprivatiseerd.

Rentsje de Gruyter

Het zicht op ongedierte in Nederland is troebel. Wie weet bijvoorbeeld hoeveel ongedierte er jaarlijks in Nederland opduikt en bestreden wordt? De betrokken partijen - het ministerie van VROM, het enkele jaren geleden door VROM verzelfstandigde Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD), de Nederlandse Vereniging van Ongediertebestrijdingsbedrijven (NVO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) - melden dat zij geen idee hebben van de omvang.

,,De afgelopen jaren zijn de gemeentelijke bestrijdingsdiensten voor een groot deel geprivatiseerd. Sindsdien hebben we geen totaalbeeld meer van de omvang van ongedierte in Nederland en de bestrijding ervan'', zegt Jan de Bruine, voorzitter van de NVO, die een deel van de particuliere bestrijdingsbedrijven vertegenwoordigt. Ook bestaat geen enkel overzicht van de omvang van de privatisering en mogelijke afspraken die bij de overdracht gemaakt zijn met particuliere bedrijven over de inhoud van het publieke takenpakket.

Duidelijk is wel dat de particuliere branche bloeit; het totaal aantal mensen dat werkzaam is in de sector, groeit volgens De Bruine jaarlijks met 5 à 10 procent. De gemeentes publiceren jaarlijks, net als vroeger, een keurig lijstje waarin het totale aantal meldingen en bestrijdingsacties staat vermeld. Een volledig beeld ontbreekt echter doordat de particuliere bestrijdingsbedrijven geen cijfers publiceren. Deze zouden een indicatie van hun omzet geven, wat zij, gezien de hevige concurrentie, ongewenst achten.

,,Ongediertebestrijding? Dat is net zoiets als een geslachtsziekte'', zegt J.H. van Wijnen, hoofd Medische Milieukunde van de GG&GD in Amsterdam, waarvan de dienst Ongediertebestrijding onderdeel uitmaakt. ,,Niemand wil er iets mee te maken hebben en wie er last van heeft, geeft de schuld aan iemand anders.'' De kleine middenstander met ratten in het magazijn vraagt gegeneerd aan de ongediertebestijder of die zijn auto met bedrijfslogo niet recht voor de zaak wil parkeren. De flatbewoner met kakkerlakken in de keuken begint over de Turkse dan wel Marokkaanse buren die het met de hygiëne niet nauw zouden nemen.

Ook de rijksoverheid zou zich niet graag met het onderwerp ongediertebestrijding bezighouden. Negen jaar geleden pleitte een handvol ambtenaren van VROM voor een Wet Dierplagen, maar de twee verantwoordelijke ministeries (VROM en VWS) schoten het voorstel af. ,,De insteek was: er zijn al zoveel wetten, hoe minder hoe beter'', verklaart Van Wijnen de mislukte wet. ,,Het thema werd snel van de politieke agenda afgevoerd; er kraaide geen haan naar'', beaamt Jan de Jonge, manager Wetenschap bij het KAD, destijds als VROM-ambtenaar nauw bij de ontwikkeling van de wet betrokken. De motivatie van de wetsinitiatiefnemers was dat zij zich zorgen maakten over de vage bewoordingen waarin de publieke verantwoordelijkheden op ongediertebestrijdingsgebied waren vastgelegd. Welke gevolgen zou dit, bijvoorbeeld in geval van een privatisering, hebben voor de kwaliteit van de bestrijding? De Jonge: ,,In de bouwverordening van elke gemeente staat dat zij een zorgplicht heeft en dat zich geen ratten, muizen of ander ongedierte in de bewoonde wereld mogen bevinden. Maar alles is zo vaag geformuleerd dat er juridisch weinig af te dwingen valt.''

In de Wet Dierplagen zou worden vastgelegd dat ongediertebestrijding een gemeentelijke verantwoordelijkheid is, die intern moet worden uitgevoerd - en dus niet mag worden geprivatiseerd. Daarnaast zou de wet een landelijke registratie van ongedierte naar plaats en tijd moeten garanderen. Die zou mogelijk maken wat volgens De Jonge en Van Wijnen nu niet (meer) kan: een landelijke/regionale analyse, de opzet van preventieve acties en een gecoördineerde aanpak bij dierplagen.

Elf jaar na de mislukte wet bestaat er nog geen wetgeving - afgezien van één per 1 oktober door VROM ingevoerde regeling, waarin de diploma-eisen van de dierplaagbestrijder beschreven staan. De algemene verwachting is dat de tendens tot privatisering van de gemeentelijke bestrijdingsdiensten verder zal doorzetten. Alleen grote steden, zo denkt men, zullen uiteindelijk de eigen diensten overeind houden; kleinere gemeentes kunnen dit zich financieel niet veroorloven en zouden bovendien minder het nut inzien van een eigen dienst.

Uit een kleine steekproef onder gemeentes blijkt wel dat het verschil tussen publieke en commerciële instellingen en hun activiteiten het afgelopen decennium erg is vervaagd. Gemeentediensten die uitsluitend publieke taken verrichten, komen steeds minder voor. Steden als Amsterdam en Rotterdam hebben weliswaar een gemeentelijke bestrijdingsdienst, het grootste deel van hun werkzaamheden is commercieel van aard. In Rotterdam beslaan de verplichte, publieke werkzaamheden 30 procent, Amsterdam zegt 80 à 85 procent van haar omzet te halen uit commerciële contracten met bedrijven en woningbouwverenigingen.

De kleinere gemeenten trachten qua bedrijfsvorm soms ook om een mengvorm te vinden tussen publiek en commercieel, om enige invloed op de werkzaamheden te kunnen blijven uitoefenen. Een trend is om de ongediertedienst van diverse gemeenten samen te voegen, wat kostenbesparend werkt. Reinigingsbedrijf Midden-Nederland is dit jaar voortgekomen uit de ongediertediensten van de gemeentes Zeist en Soest. Het streeft daarnaast naar ‘een bedrijfsmatige toekomst'. Weliswaar mag het geen winst maken en bestaat het dagelijks bestuur uit wethouders uit beide dorpen, qua mandaten is Midden-Nederland wezenlijk anders dan een gemeentedienst. De eilanden Noord- en Zuid-Beveland hebben de publieke bestrijdingstaak - rattenbestrijding - overgedragen aan het Waterschap.

Volgens Van Wijnen kan de Amsterdamse dienst Ongedierte (DOB) zijn publieke taak naar behoren uitvoeren dankzij de inkomsten uit commerciële werkzaamheden. Winst hoeven de gemeentediensten niet te maken en dus vloeien de verdiende gelden terug naar de organisatie, waar zij onder meer investeringen in personeel en opleiding en systematisch onderzoek bij ongedierteoverlast mogelijk maken.

Particuliere bedrijven zouden volgens Van Wijnen minder snel geneigd zijn een uitgebreid buurtonderzoek op te zetten bij een ongedierteklacht. Dergelijk onderzoek is tijdrovend en snel te duur; anders dan de gemeentediensten dienen zij ook bij de uitvoering van publieke taken aan hun omzet te denken. Jan Suurd, hoofd van de gemeentelijke Ontsmettingsdienst in Rotterdam, zag al bedrijven als klant terugkomen: ,,Je ziet tegenwoordig vaak dat vijf ontsmettingsbedrijven zich doodvechten om een contract met een grote klant als Albert Heijn. Daarbij concurreren ze elkaar gek op de prijs. Om winstgevend te zijn, moeten ze vervolgens wel beknibbelen op de service. Dat gaat met name ten koste van de tijdrovende knaagdierenbestrijding.''

Er zijn ook andere geluiden. De gemeente Zutphen hief al tien jaar geleden de gemeentebestrijdingsdienst op en sloot een contract af met het bedrijf Muraka (eigendom van NVO-voorzitter De Bruine). De twee man ongediertebestrijding gingen allebei met de VUT, vandaar. De publiekstaak van Muraka bestaat uit de bestrijding van wespen en ratten binnen 24 uur. Volgens het hoofd van Stadsbeheer in Zutphen, Rens Jongeling, is de burger er door de privatisering op vooruitgegaan. ,,De gemeente had maar twee man beschikbaar. Die konden niet garanderen dat ze binnen 24 uur een klacht behandelden.''

Op de vraag of de tijdrovende publiekstaken wel rendabel zijn voor Muraka (,,een commercieel bedrijf zit echt niet te wachten op het bestrijden van twee muisjes bij mevrouw Jansen'', zegt De Jonge van het KAD), moet Jongeling lachen. ,,Dat weet ik wel zeker! Er komen hier op het stadhuis talloze ongedierteklachten binnen, waarvan maar een deel binnen de publieke taak valt. Maar gemakshalve sturen we iedereen naar Muraka door. Tel uit je voordeel.''

Het ministerie van VROM zegt geen bezwaren te hebben tegen de privatiseringstrend zolang de kwaliteit van de zorg gewaarborgd is. De vraag is hoe de overheid die kwaliteit denkt te kunnen controleren als zij niet over landelijke cijfers en informatie beschikt die vertellen hoe de ongediertebestrijding in den lande is georganiseerd.

DIENSTEN VERDELGING PREVENTIE CHEMISCH NATUURLIJKE BESTRIJDING GENETISCHE MANIPULATIE HUISMIDDELTJES