SLAGKRACHT

NETWERK

INDUSTRIE

HISTORIE

FUSIEPOGINGEN

NORTHWEST

OVERHEID

DOCHTERS

SCHIPHOL

STEWARDESSEN

BEDRIJFSCULTUUR

RECLAME

GROOTSTE RAMP

Stewardessen zijn het visitekaartje van iedere luchtvaartmaatschappij. Veel glamour heeft het beroep niet meer, het is gewoon hard werken.

Renske Schriemer

Onberispelijk gekapt en geschminkt en in nylons en kokerrok door het gangpad van de vliegmachine. In een tijd dat alleen rijken en zakenmensen vlogen, waren het de avonturiers en glamourgirls onder het volk: stewardessen. Jong en mooi hoeft nu niet meer. Iedereen vliegt tegenwoordig; werken in de cabine is zwaar en de passagier niet altijd vriendelijk. "Laatst bladerde ik door mijn oude dagboek. Overal las ik: als ik groot ben, wil ik dat en dat. En ineens, ergens op een bladzijde: ik word stewardess. Het was wel een meisjesdroom, ja." Koosje Volkers studeerde ijonternationale betrekkingen. "Toen was ik klaar en dacht ik: straks ben ik vijftig en wilde ik altijd graag stewardess zijn. En dan kan het niet meer." Ze was 26, solliciteerde bij KLM en kreeg de baan.

Voor Volkers is het de ideale baan. Het is wel keihard werken 10,5 uur vliegen naar Los Angeles en daarvoor 1,5 uur briefing maar toch een prachtvak. "Ik ben benieuwd naar wie ik te eten geef. Dat maakt het boeiend, al die verhalen aan boord. Mensen gaan een kindje ophalen, hun vaderland bezoeken of heel schrijnend zijn terminaal ziek en gaan nog één keer iemand opzoeken." Als je iéts nodig hebt voor werken in de cabine, is het dat je van mensen moet houden. Zegt Volkers.

"Fysiek is het allemaal best belastend. De ene week Singapore met een tijdsverschil van plus acht en de volgende week Amerika met min negen. Dat levert een gemangeld bioritme op. Als je nog niet zo lang vliegt, leer je je lichaam wel kennen. 's Avonds in een wereldstad stappen is wel leuk, maar niet altijd verstandig. Je vliegt 24 uur later weer terug en als je 'snachts doorhaalt, kun je niet herstellen."

Ze hoort wel eens verhalen van oudere collega's over de tijd dat de eerste klasse nog bestond. "Op Sydney vloog KLM maar één keer per week. De stewardessen waren daar dus een week gestationeerd. Dat is nu wel anders." Ook psychisch is het wel eens zwaar. "Op een vlucht naar Afrika ben ik eens agressief aangevallen. Een dame tierde en raasde omdat ik haar oversloeg voor een drankje. Ze sliep en ik wilde haar niet wekken. Ze was niet te kalmeren. Het hele vliegtuig stookte ze op tegen mij. Het bleef allemaal verbaal, maar greep me wel erg aan. Dat je het iedereen naar de zin wilt maken, maar dat het niet altijd lukt."

Nadat twee jaar geleden een stewardess een mes in haar long kreeg, erkende KLM publiekelijk dat passagiers niet altijd even vriendelijk zijn, maar soms ronduit agressief. Het cabinepersoneel kreeg in de brochure Aanpak agressie regels en handvatten om explosieve situaties de baas te kunnen. Tijdens een cursus probeerden "echt vervelende acteurs" de stewardessen weerbaarder te maken. "Dat hielp", meent Volkers. "Ik leerde trucs om mensen rustig te krijgen."

Ellen Heuven herkent die geestelijke druk. Tijdens haar studie sociologie vloog ze als stewardess. Ze zag de problemen van haar collega's, dat ze last kregen van het burn-outsyndroom. Heuven studeerde af bij KLM op een onderzoek naar de emotionele kant van het beroep. "Als stewardess moet je voldoen aan een bepaalde emotionele expressie. Feeling good is part of the job, zeg maar. Ze zien je toch als een lieve, lachende engel. En dat zorgt voor dissonantie, want je kunt niet atijd jezelf zijn."

Wyny Boorsma benijdt de nieuwkomers onder het cabinepersoneel niet. Zelf werkt ze al 25 jaar bij KLM, eerst als stewardess en sinds dertien jaar als purser. "De schema's zijn voller, het werk zwaarder en de mensen lastiger. En dat valt in de lucht niet mee, je kunt ze er niet uitzetten. Wat dat betreft zijn we best gehandicapt." De druk begon op te lopen na de Golfoorlog, toen KLM in één ruk naar verre bestemmingen als Singapore en Kuala Lumpur ging vliegen. "Volgens de arbowet moeten we horizontale rust nemen onderweg, drie uurtjes in zo'n klein bedje. Dat lijkt heel mooi, maar slapen met vierhonderd mensen om je heen..." Bovendien schieten ze je als een kanon de wereld in, meent Boorsma. "Je hebt in één keer te maken met het klimaat- en tijdsverschil, terwijl je dat vroeger in stapjes deed."

De klachten van de stewards en stewardessen waarmee ze werkt zijn complex. Over het algemeen zijn ze niet echt uitgerust. "Kwakkelend, maar toch op reis. Want ziek thuis betekent een schemaverstoring en dan vallen ook alle privé-afspraken in het water. De meesten voelen een grote druk om dat rooster niet in de war te brengen", vertelt Boorsma.

Zelf ging ze vliegen om "iets van de wereld te zien", en daar is ze nog steeds aan verslingerd. Het had destijds ook wel iets "glamourachtigs". "Maar dat was een ander type meisje. Het parelkettinkje en de Grace Kelly-rol. Daar lachten wij al om, want de handen moesten uit de mouwen. Mooi lopen te zijn, dat deed je maar ergens anders." Die meisjes pasten volgens Boorsma in het oude, vrouwonvriendelijke patroon van vijf jaar vliegen en dan naar het enige recht het aanrecht. "Het is echt een gevecht geweest tot wij door mochten vliegen. In 1984 kwam de eerste vrouwelijke purser terug van een vlucht naar Londen. Iedereen was zo verbaasd dat alles goed was gegaan. Het beroep van purser degenereerde gelijk. Als vrouwen het ook konden."

Mooi en jong is niet meer het belangrijkste wervingscriterium voor KLM. Twee jaar geleden liet de luchtvaartmaatschappij, op zoek naar enkele honderden stewardessen, de maximumleeftijd van 34 jaar los. "Omdat het niet meer zo geaccepteerd is. Bovendien zoeken we steviger types", zegt Dolores de Jong, hoofd werving en selectie bij de dienst cabinepersoneel van KLM. "Vroeger kozen we een jong iemand. Dat vindt de passagier leuker, dacht men. Maar een meisje van negentien kan het werk nog niet aan. We willen ons ook niet meer inlaten met het Peter Stuyvesant-gevoel van reizen, vakantie en strand. We werven realistischer en maken duidelijk dat het een zwaar beroep is. Geen vijfdaagse werkweek, wel verantwoordelijk zijn voor de vliegveiligheid, improviseren, bedienen."

KLM heeft 7.500 cabinepersoneelsleden, onder wie een groeiend aantal mannen (20 procent) en parttimers (42 procent). De stewards en stewardessen zijn van groot belang voor de luchtvaartmaatschappij. "Het is ons visitekaartje", aldus Dolores de Jong. "Op andere punten kun je wel eens minder scoren, maar daarop niet. De eindscore van de passagier staat of valt met de kwaliteit van het cabinepersoneel."