Nieuwe spijswetten

Daarom, ondanks alle, vaak diepgaande bezwaren en kanttekeningen die ik gemaakt heb, zijn de Schaduwdenkers en de Lichtzoekers meer dan een curiositeit. Zij vertegenwoordigen een belangrijke onderstroom in de samenleving, hier en in het Zuiden. Voor de toekomst maakt het bijzonder veel uit wat en hoe we zullen eten. Voor een herziening van de maatschappelijke waardering voor voedsel en landbouw, ecologie, consumptiepatronen en verdelingsvraagstukken biedt het gedachtegoed van Lichtzoekers en Schaduwdenkers een draagvlak. Dat draagvlak is bij uitstek moralistisch, gezien de sterke waardeoordelen die de Schaduwdenkers en Lichtzoekers er op na houden over goed en kwaad, of het nu producten, landbouwmethoden of `energieën' betreft. In De Celestijnse belofte bijvoorbeeld, is eten de eerste manier om spirituele energie te verkrijgen, het is een `heilige ervaring'. Ook de leer van Montignac bevat een veelheid aan mogelijke `overtredingen', moreel-getinte `slechte' en `goede' koolhydraten, `verborgen' en `zichtbare' vetten, en het gebod om deze vooral niet te mengen.⁶⁴ Alle religies - New Age is hierop geen uitzondering - kennen spijswetten, in welke vorm dan ook.

Dergelijk moralisme biedt een mogelijke basis voor een transformatie van houding en gedrag. Want hoewel de overheid een rol heeft waar het gaat om de kwaliteitscontrole van individuele producten, is het totale voedingspatroon bij uitstek de keuze van individuen die gemaakt wordt op grond van tal van overwegingen. Die kunnen gezondheid, milieu, wereldvoedselvraagstuk en de sociaal-culturele rol van voedsel en landbouw betreffen. Ook egoïstische motieven of halfbegrepen wetenschap kunnen collectief wereldwijde effecten hebben. De verbinding van individuele westerse consumptiepatronen met het wereldvoedselvraagstuk en het milieu is niet nieuw. Al in 1971 verscheen bijvoorbeeld het bekende Diet for a Small Planet, dat een merkwaardige mengeling vormde van antivleesactivisme, bewogenheid met de honger in de wereld en creatief koken.⁶⁵ Voedsel heeft vandaag eerder meer dan minder dimensies gekregen. Jacques Attali voorspelt dan ook dat voedsel in de komende eeuw meer dan ooit multifunctioneel zal worden⁶⁶. Voedsel brengt ons niet alleen de noodzakelijke calorieën, het heeft ook een verzorgende of zo men wil een sociale functie en het bevestigt de identiteit. Juist door de keuze voor een specifiek voedselpakket benadrukt de mens van de toekomst zijn eigenheid, in een wereld die steeds meer onderhevig zal zijn aan uniformisering en automatisering. Voedselbereiding is een van de schaarse dagelijkse bezigheden die ons de mogelijkheid geven om iets met eigen handen te schepppen. New Age beantwoordt op een intuïtieve manier aan deze multifunctionaliteit.

Een nieuwe moralistische houding tegenover voedsel en landbouw gaat uit van het bewustzijn van het belang van voedsel, het afstand doen van de vanzelfsprekendheid van de beschikbaarheid van goedkoop en veel, ter wille van kwaliteit. Wees bewust van wat je eet is, denk ik, ook de sleutel tot het succes van Montignac (en niet de methode op zich). Er is een groter draagvlak ontstaan voor producten die milieunormen combineren met ontwikkelingsprojecten: Max Havelaar- en andere koffieproducenten richten zich op redelijke vergoedingen voor boeren, het terugdringen van het gebruik van chemicaliën en op bescherming van het tropisch regenwoud.

Zonder te pleiten voor verregaande overheidsinterventie in ons voedingspatroon, hoop ik dat dit nieuwe bewustzijn zou kunnen leiden tot een vorm van zelfregulering waarmee ieder individu zich een aantal kwaliteitsprincipes oplegt, zoals minder vlees, meer producten waarvan de milieuvriendelijkheid gegarandeerd is, meer streekgebonden producten - en dit alles tegen een reële prijs. Ik heb dit weleens eerder `de nieuwe spijswetten' genoemd,<sup>67</sup> een verwijzing naar formele productkwaliteitsnormen (bijvoorbeeld een ISO14000-achtige garantie) en naar de persoonlijke toepassing van zelfgekozen voorschriften. Niet toevallig borduurt de term spijswetten voort op de ingewikkelde regels van de kashrut - een term die overigens niet `rein' of `puur' betekent, maar `geschikt', dus volgens (goddelijke) afspraak.⁶⁸ De complexiteit van de kashrut heeft eeuwenlange commentaren opgeleverd. Ik zou er hier alleen op willen wijzen dat de meest genoemde functies ervan - medisch-hygiënisch, magisch en symbolisch, identiteitsbevestigend - opvallend goed aansluiten bij de multifunctionele voedingspatronen van morgen.

Een nieuw beeld van landbouw en voedsel

64 Ik ben prof. M. Katan (Landbouwuniversiteit Wageningen) dankbaar dat hij mijn aandacht op deze morele dimensie heeft gevestigd.

65 F. Moore Lappe: Diet for a Small Planet. New York, Ballantine Books, 1971.

66 J. Attali: Dictionnaire du 21e siècle. Fayard, Parijs, 1998.

67 Ik heb hier al eens eerder voor gepleit, met name op ecologische gronden. Zie L.O. Fresco: De ondraaglijke lichtheid van de vleermuis, Prometheus, Amsterdam, 1997, p. 197 e.v.

68 Robert Alter: `A new Theory of Kashrut'. In: Commentary, jaargang 68, nummer 2, augustus 1979, p. 46.