Is de mond- en klauwzeercrisis de keerzijde van de industriële vleesproductie? Britten vragen zich dat steeds meer af, zo blijkt uit de groeiende biologische sector. Nu de politiek nog.

Door onze correspondent HANS STEKETEE

LONDEN, 27 FEBR. Varkenskoppen kijken je aan achter vitrineglas. De rompen waar ze bij horen hangen even verder aan roestvrijstalen rails, waar mannen in witte voorschoten ze met lange messen demonteren. Op steekwagens trekken hele en halve koeien voorbij, diepgevroren schapen en nog meer varkens. De geur van bloed hangt na uren nog in je kleren. De Smithfield Meat Market, de laatste groothandelsmarkt in het centrum van Londen, is een carnivoren-walhalla en een vegetariërs-hel. Een verkeersplein van vlees in het land waar de Beefeater een nationaal symbool is en de Sunday roast (gebraden vlees op zondag) heilig. Wie er vanochtend om vijf uur rondliep, op het hoogtepunt van bedrijvigheid, zou niet zeggen dat de Britse vleesindustrie knarsend tot stilstand komt door de mond- en klauwzeercrisis. Maar het was voor het laatst business as usual. "Na vandaag wordt het moeilijk", zegt John Absalom, handelaar en ondervoorzitter van het vleesmarktbestuur. "Er zitten geen varkens meer in de pijplijn en heel weinig koeien en schapen. Ik vrees dat ik mijn personeel een maand met vakantie moet sturen."

Britse slachthuizen zijn voor onbepaalde tijd gesloten door het transportverbod voor vee, een late en vergeefse poging verspreiding van het virus in te dammen. Dit weekeinde werden de laatste dieren geslacht. Het volk dat verslaafd is aan bacon en meer rundvlees consumeert dan vóór de BSE-crisis, moet straks vis, kip en sojaburgers eten.

Terwijl het platteland verlamd raakt door nieuwe uitbarstingen en quarantaines, terwijl de brandstapels met karkassen oplaaien, en terwijl de rest van Europa het hoofd schudt bij wéér een vleescrisis van Engelse makelij, beginnen de Britten zichzelf ook vragen te stellen. Is er een verband tussen BSE, mond- en klauwzeer, E- coli, varkenspest, listeria en salmonella? Zijn ze de prijs voor het najagen van goedkoop en massaal geproduceerd vlees?

"We zien nu de keerzijde van de intensivering van de voedselvoorziening in de afgelopen twintig jaar", zei Tim Lang, hoogleraar voedingspolitiek aan de universiteit van Ealing. "[Intensivering] schiep de omstandigheden waaronder het [virus] zich makkelijk kan verspreiden." Tussen 1985 en 2000 is het aantal slachthuizen gedaald van duizend naar 387. Hetzelfde geldt voor veemarkten en vleesverwerkers. Schaalvergroting leverde efficiency op, maar dwingt boeren en slagers vee en vlees kriskras door het land te rijden. De snelheid waarmee het mond- en klauwzeer zich nu verspreidt, is mede het gevolg van die steeds grotere, intensieve en slecht controleerbare vervoersstromen. In Duitsland hebben zulke overwegingen de politiek tot een koerswijziging verleid. De minister van Landbouw, Renate Künast, wil de geldstroom van de industriële landbouw verleggen naar kleinschaliger biologische landbouw, van Masse naar Klasse. Of het zover ook komt in het Verenigd Koninkrijk, het land met de verst geïndustrialiseerde agrarische sector van Europa, valt te bezien. Biologisch voedsel is steeds populairder, maar moet het vooralsnog zonder subsidie stellen. Gevestigde belangen van boeren en industrie verzetten zich. En dat de premier genetische manipulatie (GM) steunt, lijkt ook geen gunstig voorteken.

Toch hebben alternatieve boeren het tij mee. "Deze crisis is een nieuw pleidooi voor kleinschalig boeren", zegt Helen Browing. Ze is eigenaar van een gemengd bedrijf op biologische grondslag in Wilthshire en oud- voorzitter van The Soil Association, een vereniging die sinds vijftig jaar lobbiet voor biologische (organic) landbouw en veeteelt. Onder invloed van de opeenvolgende voedselcrises begint die tegenbeweging vaart te krijgen. Brownings varkens, koeien en schapen krijgen geen antibiotica, ze lopen buiten en eten geen slachtafval of genetisch gemanipuleerde planten. Ze leven lang en worden locaal geslacht en verkocht. En de hogere prijs schrikt klanten niet af. Haar bedrijf, Eastbrook Organic Meats, groeide de afgelopen vijf jaar per jaar met zestig tot tachtig procent. Die trend is in de hele sector te zien, die vorig jaar een kleine 600 miljoen pond (ruim twee miljard gulden) omzette. Alle Britse supermarkten breiden hun assortiment organic voedsel drastisch uit. Steeds meer boeren willen overstappen op biologische methodes. Zo'n drie procent van het Britse areaal agrarische grond is nu organic, iets boven het Europese gemiddelde en drie keer meer dan in Frankrijk. Prins Charles, zelf een bioboer, helpt de sector status geven.

De afkeer van massaal geproduceerd voedsel blijkt ook elders. Zo heeft McDonald's vorige maand een minderheidsbelang genomen in Prt--Manger, een populaire keten broodjeswinkels die alleen biologisch belegt. Dat is algemeen uitgelegd als een poging het risico te spreiden als de hamburger in een nieuwe crisis belandt. Zie ook de toegenomen populariteit van zogeheten farmer's markets, waar kleine boeren hun eigen produkten te koop aanbieden. Daarvan zijn er nu zo'n 300. " Kleinschalig produceren is goed voor de locale economie én de gezondheid", zegt Richard Vines, die vleesrunderen fokt in Devon en op een markt in Londen wekelijks zijn wild beef verkoopt. Het Britse vleesproductschap wil er nog niets van weten. Britse intensieve veeteelt is juist extra schoon, beweerde Don Curry van de Meat and Livestock Commission gisteren.

Zie ook:

Vrees groeit voor uitbreiding ziekte (26 februari 2001)
Nederland: vervoersverbod schapen (26 februari 2001)
In lekvrije wagen naar destructor (26 februari 2001)
Bedrijven met Brits vee stil geruimd (24 februari 2001)
Brinkhorst denkt aan noodvaccinatie (23 febuari 2001)
Engeland mijdt het platteland en staakt de jacht (23 februari 2001)
'Vlees was vroeger ongezonder' (23 februari 2001)
'Moet mijn boerderij nu ook in plastic?' (23 februari 2001)
Mond- en klauwzeer treft ook Argentinië (23 februari 2001)
Brinkhorst gelast alle runder- en varkensmarkten af (22 februari 2001)