IN DE ELZAS, de negentiende- en twintigste-eeuwse frontlinie van Europa, is eergisteren de lucht tussen Duitsland en Frankrijk een beetje opgeklaard. Althans, in woord en gebaar. Tijdens een quasi-informeel diner hebben kanselier Schröder, president Chirac, zijn premier Jospin en de ministers Fischer en Védrine van Buitenlandse Zaken "broederlijk en eerlijk" besloten de stilgevallen motor van de as Berlijn-Parijs "opnieuw te starten". Over twee maanden gaan ze weer met elkaar eten om de aangezwengelde motor aan de praat te houden.

Dat ze "broederlijk' te werk willen gaan, duidt er op dat het een stevige confrontatie is geweest. Daar is reden voor. De Europese topconferentie eind vorig jaar in Nice heeft onloochenbaar aan het licht gebracht dat er een kink zit in de lang zo geroemde kabel Bonn-Parijs. Sinds de naoorlogse kanselier Schröder met zijn regering in Berlijn resideert en president Chirac zich minder fixeert op de grootste lidstaat van de Europese Unie, is de as instabiel geworden. Vroeger werden meningsverschillen tussen Frankrijk en Duitsland - bijvoorbeeld over de mate waarin Europa moet federaliseren - weggemasseerd door de noodzaak elkaar vast te houden. Daardoor gebeurde noch het ene noch het andere.

Maar nu staat de kwestie kraakhelder op de agenda. In navolging van Fischer heeft ook Schröder een lans gebroken voor een federale unie, waarbinnen regionale belangen kunnen gedijen en de grote staten hun zaken minder onderling kunnen regelen. Voor Parijs is dit perspectief angstaanjagend. Frankrijk heeft altijd geijverd voor intergouvernementele samenwerking ten koste van de instituties van de EU zelf.

OP DE ACHTERGROND van de controverse speelt de vraag of de EU zich moet verbreden of verdiepen. Duitsland, na de aangekondigde uitbreiding richting Russische grens het hartland van de nieuwe Unie, opteert voor het eerste. De nieuwe lidstaten in het oosten zetten hun kaarten nadrukkelijk op Berlijn. Frankrijk heeft daarop amper een antwoord, maar koestert de geconditioneerde reflex dat de eigen soevereiniteit niet mag worden uitgehold. Parijs staat niet alleen. In Groot-Brittannië en Spanje leeft deze angst eveneens. Ook in Nederland gaan stemmen op, bijvoorbeeld in de top van de VVD, geen federale illusies meer te koesteren. Sinds het fiasco van Nice, waar de Europese regeringsleiders er niet in slaagden tot overeenstemming te komen en zich daarom bezondigden aan rekenarij op de vierkante millimeter, is de ruimte voor de federale sceptici echter beperkter geworden. Op de weg naar Polen, Tsjechië en Hongarije kan niet gekeerd worden. De Duitsers willen zelfs niet meer echt remmen. Het gewicht van hun belangen is simpelweg verschoven. Daarmee is de facto een fundamentele keuze al gemaakt: voor verbreding en pas daarna voor verdieping van Europa. De consequentie is dat de EU zich in verschillen de snelheden zal moeten ontwikkelen. Nieuwe stappen richting een federaal Europa kunnen de onvermijdelijke pijn, waarmee dat gepaard gaat, verlichten.

AFGAANDE OP het etentje in de Elzas begint Frankrijk de contouren daarvan nu te erkennen. Als dit ertoe leidt dat Frankrijk ook daadwerkelijk wat bakens gaat verzetten en de nieuwe krachtsverhoudingen in Europa onder ogen durft te zien, is het debacle van Nice niet helemaal voor niets geweest.

Zie ook:

Frans-Duitse relatie op de divan (30 januari 2001)
Kabinet: Nice is bescheiden vooruitgang (13 december 2000)
Gegoochel met cijfers maakt Duitsland sterk (12 december 2000)
Europese Commissie ontevreden met 'Nice' (12 december 2000)
Dehaene: 'Je kunt moeilijk zeggen dat de EU nu klaar is' (12 december 2000)
Nice stelt Duitsers teleur (12 december 2000)
Oost-Europa heel tevreden (12 december 2000)
Britten verdeeld over top (12 december 2000)
Kater voor Fransen (12 december 2000)
Akkoord over EU-hervorming (11 december 2000)
Chirac maakt marathon van Eurotop (11 december 2000)
Commissaris kan worden ontslagen (11 december 2000)
Nice kent maar één echt succes (11 december 2000)
Akkoord over bestuurlijke hervorming EU (11 december 2000)
Nederland botst met België op Europese top (11 december 2000
'Biechtstoel' moet top in Nice redden (11 december 2000
Weg vrij voor statuut Europese firma (11 december 2000
Charges bij begin Eurotop (7 december 2000)
Nederland wil meer snelheid (7 december 2000)
Frankrijk: 'Duitsers intomen' (7 december 2000)
Veto voor alle Britse kwesties (7 december 2000)
Duitsland meer stemgewicht (7 december 2000)
Nederland wordt warm noch koud van Europa (7 december 2000)
Perspectief voor Eurotop is somber (4 december 2000)
Twee dagen om de macht in Europa te verdelen (4 december 2000)
Toekomst Europese Unie staat in Nice op het spel (2 december 2000)
Prodi vreest mislukking EU-top Nice (1 december 2000)
Jospin en Chirac willen elkaar vliegen afvangen (1 december 2000)
'Brussel' leeft, vooral op papier (30 november 2000)