Nog nooit heeft een Europese top zo lang geduurd als die van de afgelopen dagen in Nice. Die topprestatie is in het resultaat moeilijk terug te vinden.

Door onze correspondent BEN VAN DER VELDEN

NICE, 11 DEC. Donderdagavond hadden de Duitse bondskanselier Gerhard Schröder en de Franse president Jacques Chirac tijdens het eerste diner op de top van Europese regeringsleiders hun eerste aanvaring. Schröder voegde Chirac toe dat hij niet moest denken dat Frankrijk en Duitsland akkoorden konden sluiten waaraan de andere landen van de Europese Unie zich slechts zouden kunnen aanpassen.

Vanmorgen vroeg hadden de bondskanselier en de president hun laatste meningsverschil, toen Chirac weigerde een dreigende totale mislukking van de top in Nice te voorkomen door toe te geven dat Duitsland wegens zijn grotere bevolkingsomvang meer stemgewicht binnen de EU zou krijgen dan Frankrijk. Na afloop van de top maakte Schröder geen geheim van de problemen die hij had met Frankrijk, dat als EU-voorzitter de top in Nice had georganiseerd. Hij had zich bij Chiracs weigering neerlegd. "Aanhouden zou de relatie hebben aangetast op een manier die wij wilden vermijden", zei Schröder. Chirac op zijn beurt roemde de Frans- Duitse gelijkheid als een onmisbaar onderdeel van de sinds de Tweede Wereldoorlog overwonnen Frans-Duitse conflicten. De haperende Frans- Duitse motor tijdens de langste topontmoeting uit de geschiedenis van de EU was slechts een van de dingen die misgingen. Doel van de bijeenkomst was de EU geschikt te maken voor uitbreiding met landen in Midden- en Oost-Europa. Maar eigenlijk kwam er weinig terecht van de plannen om het functioneren van de EU zó te verbeteren dat het bestuur niet vastloopt als het aantal lidstaten bijna verdubbelt.

Allereerst was er het Franse voorzitterschap dat de top tot een ongekende marathon liet uitlopen. Na een eerste bespreking waren verschillende regeringsleiders, onder wie Schröder, onverwacht optimistisch over een mogelijk snel verloop van de top. Dat was opvallend, omdat de belangrijkste onderwerpen in 1997 tijdens de top van Amsterdam zó gevoelig waren gebleken, dat er geen akkoord over kon worden bereikt.

Toen de regeringsleiders wilden beginnen met onderhandelingen over kwesties die rechtstreeks met de machtspositie van de lidstaten te maken hebben, bleek het gebruikelijke document met voorstellen van het voorzitterschap te ontbreken. Frankrijk had op diplomatiek niveau al een half jaar over alle punten onderhandeld, Chirac had de afgelopen weken een reis langs alle EU-hoofdsteden gemaakt, "maar Frankrijk leek de notities met de standpunten van de lidstaten te zijn kwijtgeraakt", zoals een Finse diplomaat zei. Chirac koos voor een onderhandelingsmethode die doorgaans pas aan het einde van een top wordt toegepast om de laatste obstakels uit de weg te ruimen. Hij ontbood de regeringsleiders één voor één bij hemzelf en zijn premier Lionel Jospin om vertellen wat zij minimaal eisten en waar zij tot concessies bereid waren. Daarna verzocht hij iedereen te gaan slapen en de volgende dag de onderhandelingen te beginnen op basis van een werkdocument van het voorzitterschap.

"Krankzinnig", noemde de Zweedse premier Göran Persson dat werkstuk. "Ik kan hier beter niets over zeggen", zei de Britse premier Tony Blair woedend. , ,Dat hadden we al in 1997 in Amsterdam op tafel kunnen hebben", gromde de Finse premier Paavo Lipponen. "Dit is geen compromisvoorstel", constateerde Nederlands premier Wim Kok.

Tot verbazing van de regeringsleiders begon Chirac zaterdagmorgen met de mededeling dat zijn medewerkers een goede nachtrust nodig hadden en dat daarom de zitting 's avonds afgebroken zou worden. Velen hadden verwacht dat de druk om compromissen te sluiten in de loop van de zaterdag zou worden opgevoerd door non-stop tot in de nacht door te vergaderen en onderhandelen. Maar Chirac, die er zelf tijdens de top zeer vermoeid uitzag, besloot pas zondag zijn medewerkers geen slaap meer toe te staan. Daardoor kon het vanmorgen vroeg tot een overeenkomst komen, die als een mager succes kan worden gekwalificeerd. Het ontbrak in Nice aan de wil om nationale belangen op te geven voor wat tot nu toe als een gezamenlijk Europees belang is gepresenteerd: de voorbereiding voor "het doel van integratie van West- en Oost-Europa", zoals een slaperige bondskanselier Schröder het vanmorgen nog eens formuleerde voordat hij zich naar het vliegveld van Nice haastte.

Premier Kok ging volgens getuigen "hard tekeer" tegen voorstellen van het Franse voorzitterschap die zijn doel om Nederland aan meer stemgewicht dan België te helpen in gevaar dreigden te brengen. Koks strijd voor dertien stemmen in plaats van twaalf zoals voor België, leidde tot grote ergernis van de Belgische premier Guy Verhofstadt. Tenslotte dreigde Verhofstadt zijn veto over het Verdrag van Nice uit te spreken. Hij gebruikte bij zijn protest de door velen als zeer logisch beschouwde redenering, dat óf alle landen stemgewicht op basis van hun inwonertal moesten krijgen, óf dat er groepen landen gevormd moesten worden die gelijke aantallen stemmen moesten krijgen. Maar Kok persisteerde; zijn staatssecretaris Dick Benschop (Europese Zaken) zei geërgerd niets van Belgische irritaties af te weten.

Wat is die ene stem waard? Het is vooral een symbolische stem. De EU- lidstaten hebben vanaf 2005 samen 345 stemmen. Voor een gekwalificeerde meerderheid zijn 255 stemmen nodig. Landen die iets willen bereiken moeten bondgenoten zoeken en bij voorkeur geen vijanden maken. Nederland heeft met de ene in Nice veroverde stem in de EU praktisch niets meer te zeggen dan België. De Britse premier Tony Blair hield ruim vier dagen niet op te herhalen dat hij het opgeven van vetorecht niet zou aanvaarden bij kwesties waarin het woord belasting of de woorden sociale zekerheid voor zouden komen. Wat de inhoud van de voorstellen was, interesseerde hem niet. Hij was allergisch voor deze twee beleidsterreinen, omdat de Britse pers er allergisch voor is en hij bij thuiskomst in Londen niet voor verkwister van de Britse belangen versleten wil worden. Gesteund door de Zweedse premier Persson zorgde Blair ervoor dat het niet tot besluitvorming met een gekwalificeerde meerderheid bij belastingzaken en sociale zekerheid komt.

De Duitse bondskanselier Schröder hielp plannen voor gekwalificeerde meerderheden om zeep bij asiel- en immigratiebeleid. Hij deed dat op dezelfde gronden - de oppositie van de Duitse deelstaten - als zijn voorganger Helmut Kohl dat deed tijdens de top in Amsterdam. De Spaanse premier José Maria Aznar bedong handhaving van het vetorecht bij toedeling van structuur-cohesiefondsen tot 2007, wat gevolgen heeft tot 2014. Zo wilde hij veiligstellen dat Spanje na de uitbreiding van de EU kan voorkomen dat het te veel Europese financiële steun aan Oost-Europese landen kwijtraakt. Maar hij loopt kans in zijn eigen voet geschoten te hebben. Als Polen voor 2007 lid van de EU is, kan dat land ook van het vetorecht gebruik maken om druk uit te oefenen voor het verkrijgen van Europees geld.

Tussen al die geslaagde pogingen om de toegezegde hervormingen te laten mislukken, werden de regeringsleiders het zeventien uur voor afloop van de top al eens over een verklaring over de toekomst van de Unie. "In Nice is tot belangrijke hervormingen besloten. De Conferentie stelt tevreden vast dat de IGC goed afgelopen is en verplicht de lidstaten er voor te zorgen dat het Verdrag van Nice zonder dralen wordt geratificeerd."

Zie ook:

Akkoord over bestuurlijke hervorming EU (11 december 2000)
Nederland botst met België op Europese top (11 december 2000
'Biechtstoel' moet top in Nice redden (11 december 2000
Weg vrij voor statuut Europese firma (11 december 2000
Charges bij begin Eurotop (7 december 2000)
Nederland wil meer snelheid (7 december 2000)
Frankrijk: 'Duitsers intomen' (7 december 2000)
Veto voor alle Britse kwesties (7 december 2000)
Duitsland meer stemgewicht (7 december 2000)
Nederland wordt warm noch koud van Europa (7 december 2000)
Perspectief voor Eurotop is somber (4 december 2000)
Twee dagen om de macht in Europa te verdelen (4 december 2000)
Toekomst Europese Unie staat in Nice op het spel (2 december 2000)
Prodi vreest mislukking EU-top Nice (1 december 2000)
Jospin en Chirac willen elkaar vliegen afvangen (1 december 2000)
'Brussel' leeft, vooral op papier (30 november 2000)

( a d v e r t e n t i e s )