NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Met het rapport van de Commissie-Van Kemenade op tafel staat het rijk voor de vraag of de voorgestelde vergoeding aan de joodse gemeenschap voldoende is.

Door onze redacteur KAREL BERKHOUT

DEN HAAG, 28 JAN. Toen minister Zalm (Financiën) de installatie van de commissie-Van Kemenade in 1997 in de Tweede Kamer toelichtte, heerste daar de hoop dat daarmee de naoorlogse periode waardig kon worden afgesloten. Als de politici hadden gedacht ook de discussie over de joodse oorlogstegoeden en over de opvang van joodse overlevenden van de holocaust te kunnen sluiten, komen zij bedrogen uit. "Het boek is open", zei Van Kemenade gisteren, "en moet ook open blijven."Dat lijkt zacht uitgedrukt. Meer dan een boek hebben de commissies - met Van Kemenade als laatste in de rij - een doos van Pandora geopend, waaruit alle plagen van de naoorlogse periode tevoorschijn zijn gekomen. "De kille ontvangst" waarover premier Kok deze week repte was er één van. De moeizame teruggave van joods bezit door particulieren, financiële instellingen en de staat, een andere.

De Contactgroep Tegoeden WO II, zoals de commissie-Van Kemenade formeel heet, is de moeder aller onderzoekscommissies. Nadat in 1996 in Zwitserland de Amerikaanse kruistocht tegen de banken was begonnen, vroeg minister Zalm aan Van Kemenade na te gaan in hoeverre Nederland nog aanspraak kon maken op het goud dat door de nazi's was geroofd. Dat goud - van joodse burgers en De Nederlandsche Bank - raakte snel op de achtergrond toen de discussie naar Nederland oversloeg. Toen Van Kemenade in maart 1997 begon, was de opdracht inmiddels uitgebreid naar de tegoeden in Nederland.

In het spoor van Van Kemenade werden andere commissies in het leven geroepen om onderzoek te doen naar joodse tegoeden, zoals -Scholten (financiële instellingen), -Kordes (archieven), -Ekkart (kunst) en -Van Galen (Indische tegoeden). Van Kemenade heeft een groot deel van de bevindingen van deze commissies overgenomen en gebundeld in het gisteren gepresenteerde rapport Roof en Rechtsherstel.Op het goud, waarmee het allemaal is begonnen, kan Nederland geen aanspraak maken, concludeert Van Kemenade na langdurig volkenrechtelijk onderzoek. De discussie over het goud lijkt met deze conclusie voorlopig gesloten. De overige bevindingen en oordelen van Van Kemenade lijken de discussie eerder te hebben aangewakkerd. De te maken excuses door de Nederlandse regering, waarop de Tweede Kamer heeft aangedrongen en die premier Kok inderdaad wil gaan maken, is nog maar een begin. De reacties van de joodse gemeenschap maken duidelijk dat nog veel strijd geleverd zal worden over de omvang van de roof en over de hoogte van de 'tegemoetkoming' van 250 miljoen gulden.

"Het is een subjectieve afweging, elk bedrag had een discussie uitgelokt", geeft Van Kemenade toe. De commissie kiest voor een "financiële tegemoetkoming" en niet voor een schadevergoeding, omdat de omvang van de roof niet is vast te stellen. "Er is geen verantwoorde schatting te maken, zelfs niet van de waarschijnlijke omvang", aldus Van Kemenade. Nu niet en later ook niet: "Het boek blijft open, maar ik denk niet dat latere wetenschappelijke analyses iets wezenlijks zullen toevoegen."

De commissie schat met de accountants van KPMG het totale joodse vermogen bij het begin van de oorlog op 1 miljard gulden. Dat is belangrijk minder dan de 1,65 miljard gulden die de Brits-Amerikaanse econome Helen Junz heeft becijferd voor de commissie-Volcker. Aalders, die voor de commissie naspeuringen heeft gedaan, komt in zijn boek Roof op 2 miljard gulden, waarin ook het vermogen van de 22.500 Duitse immigranten is meegeteld. Het verschil met Junz verklaart KPMG uit het feit, dat deze voormalige adviseur van het Witte Huis rekening houdt met belastingontduiking van 20 procent. Op het verschil met Aalders wordt niet ingegaan.

Dat is tekenend voor de gespannen verhouding tussen de historicus van het NIOD en de officiële instanties. Het conflict met de commissie-Van Kemenade, waarover al lang geruchten gingen, kwam gisteren aan het licht op de persconferentie. Aalders heeft het ook aan de stok met het ministerie van Financiën, dat hij ervan verdenkt zijn geplande spreekbeurt over de nazi-roof bij een grote conferentie in Washington eind 1998 te hebben verhinderd. Het geruzie voedt het wantrouwen bij de joodse gemeenschap, dat de Nederlandse overheid probeert de kosten te drukken door de man met de hogere schattingen tegen te werken. Van Kemenade benadrukte gisteren nog eens de integriteit en nauwgezetheid van zijn commissie.

Van Kemenade gaat er verder vanuit dat voor 900 miljoen gulden is teruggegeven aan de joodse rechthebbenden, maar hij vindt dat daaruit niet kan worden geconcludeerd dat 100 miljoen gulden is achtergebleven. De omvang van het joodse vermogen kan veel groter zijn geweest, omdat er geen gegevens zijn over de waarde van joodse bedrijven en kunst. De teruggave kan ook groter zijn geweest, omdat er ook "minnelijke schikkingen" zijn getroffen.

Het Centraal Joods Overleg (CJO) gaat er niettemin van uit dat de staat "op 100 miljoen gulden" zit. In guldens van nu is dat bedrag afhankelijk van de renteperiode zo'n half miljard tot 1 miljard gulden. Wie de regeling van de joodse gemeenschap met de verzekeraars erbij neemt komt op ruim twee miljard gulden uit.

Belangrijker dan het bedrag is echter de principiële vraag wat de aard van de uitkering moet zijn. Een tegemoetkoming zoals Van Kemenade wil? Of een vergoeding voor geleden schade zoals de joodse gemeenschap wil? Het kabinet beslist vandaag dus niet alleen over het bedrag maar ook over het principe.

Punten rapport-Van Kemenade

DEN HAAG, 28 JAN. Overheidshandelen dat de commissie-Van Kemenade beoordeelt als "onbillijk of onrechtvaardig":

1. De betaling door de joodse gemeenschap voor de kampen Vught en Westerbork en de administratiekosten die de overlevenden in rekening werden gebracht voor teruggave van bezittingen. Totaal bedrag 48,4 miljoen gulden.

2. In staatskas gestort:

( a d v e r t e n t i e s )