MINDER STEMMEN, MEER GEWELD

VOORPOST

PARTIJEN

MAATREGELEN

LANDEN

MUZIEK

MEDIA

INTERNET

SYMBOLEN

BOEKEN

‘Vluchteling zit tussen de hakenkruizen', ‘Rechts overvalt tentenkamp vluchtelingen'. Voorbeelden van de vele krantenkoppen van de afgelopen jaren over extreem-rechtse acties. Hoe berichten de media over rechts-extremisten? En in hoeverre beïnvloedt hun berichtgeving onze beeldvorming? De Leidse onderzoekers Jaap van Donselaar, Fanda Claus en Carien Nelissen onderscheiden in hun boek Racisme en extreem-rechts. De media twee categorieën ‘effecten en mechanismen' van berichtgeving over extreem-rechts: stimulerende en remmende.

Stimulerende effecten ,,Een valse bommelding in de krant en ik weet dat ik er de komende weken wel tien aan mijn broek krijg'', merkte een politiefunctionaris ooit op. Dit principe gaat tot op zekere hoogte ook op voor de publiciteit rondom extreem-rechtse voorvallen. De White Power-golf, die in 1993 in Waalwijk begon en zich vervolgens maandenlang over het hele land uitbreidde, vormt een treffende illustratie. De eerste dreigbrief, gericht aan Turkse gezinnen, waarvan de adressen verkregen waren uit het telefoonboek, kreeg grote aandacht in de media. De Telegraaf publiceerde een afbeelding van de brief, die vervolgens door strijdgroepjes werd gekopieerd en verspreid over het hele land.

Soms suggereren de media een niet-bestaande samenhang tussen incidenten, waardoor het idee wordt gewekt dat er sprake is van een trend. Denk bijvoorbeeld aan de berichtgeving over de brandstichting in het huis van de Turkse familie Kösedag in de Haagse Schilderswijk, enkele jaren geleden. In diezelfde nacht werd er een aanslag met molotovcocktails gepleegd op een multicultureel centrum en een islamitisch jongerencentrum. ‘Verband tussen brand met zes Turkse doden en aanslag onderzocht', kopte De Volkskrant. De onderliggende suggestie - een racistische aanslag - was uit de lucht gegrepen; het ging, zo bleek later, om een uit de hand gelopen familieruzie.

Vergelijkbaar is de berichtgeving rond de publicatie van het onderzoek Jeugdculturen en geweld tegen allochtonen in Nederland van Hajo Schoppen, in 1997. Conclusie van de onderzoeker: slechts een klein aantal gabbers laat zich in met uitingen van racisme en geweld. Samenvatting van een landelijk dagblad: ‘Racistisch geweld vooral afkomstig uit gabberkringen'. Hoewel onjuist heeft deze beeldvorming die kleine groep extreem-rechtse gabbers ongetwijfeld een duwtje in de rug gegeven. Kortom: een versterking van het ‘wij-gevoel'.

Remmende effecten Toch wil de berichtgeving ook wel eens goed uitpakken. Bij een bomaanslag in het Duitse Hünxe, in 1991, liepen twee Libanese meisjes van vijf en negen jaar zware brandwonden op. Het blad Bild publiceerde foto's van de gewonde kinderen en haalde fel uit naar de daders (‘Jetzt reicht's'). Gevolg: een omslag in de publieke opinie. In Nederland kwamen Nieuwe Revu, de Groene Amsterdammer en Panorama in 1994 met undercover-reportages die belastend waren voor de CD. Voor de (verborgen) camera van het televisieprogramma Deadline gaf Yge Graman (ex-voorzitter van de CD-fractie in Amsterdam) toe in het verleden betrokken te zijn geweest bij racistische geweldpleging. Een mooi voorbeeld van wat Van Donselaar het externe ontmaskeringseffect noemt. De berichtgeving over extreem-rechts geweld kan soms dus ook een tegenbeweging op gang brengen.

Harde acties van de kant van de pers worden niet altijd met instemming begroet. Zo publiceerden vier Zweedse kranten eind vorig jaar de namen en foto's van zestig vermeende nazi's en leden van motorbendes. Het initiatief volgde op een serie gewelddadige aanslagen, waaronder de brandstichting in een vooral door migranten bezochte discotheek in Göteborg. Hoewel de actie een golf van protest losmaakte tegen extreem-rechts, klonk er ook kritiek. ‘Kwaad moet je niet met kwaad bestrijden', oordeelde de een. ‘Lidmaatschap van een nazi-groepering is niet bij de wet verboden', stelde een ander. De relatie tussen de media en extreem-rechts is, kortom, grillig en complex.