Politicoloog Cees van der Eijk:

"Interesse in politiek structureel minder"

Een afkeer van Europa is geen verklaring voor de lage opkomst bij de Europese verkiezingen, stelt Cees van der Eijk.

Door onze politieke redactie

DEN HAAG, 11 JUNI 1999. Het diepterecord in de opkomst voor de Europese verkiezingen heeft niets te maken met een afkeer van de Europese politiek, ondanks alle negatieve publiciteit van de laatste maanden over fraude en vriendjespolitiek in het Europees parlement. Dat zegt de Amsterdamse hoogleraar politicologie Cees van der Eijk, specialist in kiezersgedrag. Van der Eijk: ,,Die gevoelens van onvrede zijn er wel, maar die vind je zowel bij stemmers als bij niet-stemmers. Dat is niet eenvoudig te vertalen naar het opkomstcijfer.''

Ook de winst van de SP en GroenLinks, partijen die zich tijdens de campagne zeer kritisch hebben uitgelaten over ‘Europa', is volgens de politicoloog geen stem tegen Europa. ,,We weten uit onderzoek dat Europa veel steun heeft in Nederland, anders dan in landen als Engeland en Denemarken, waar een grote groep kiezers helemaal niets in Europa ziet.'' De winst van de linkse partijen moet dan ook vooral uit de binnenlandse politieke verhoudingen worden verklaard. ,,GroenLinks en de SP hebben het bij de vorige verkiezingen ook goed gedaan. Het is niet zo gek dat dat zich ook Europees vertaalt.''

De lage opkomst is volgens Van der Eijk te verklaren uit het moment van de verkiezingen. ,,Deze verkiezingen waren een beetje mosterd na de maaltijd. Het kabinet is gelijmd en heeft de crisis overleefd. Als er dit najaar wél Tweede-Kamerverkiezingen waren gehouden, had je waarschijnlijk een veel hogere opkomst gehad.'' In 1989 werden de Europese verkiezingen gehouden in de aanloop naar verkiezingen voor de Tweede Kamer. Toen lag de opkomst net onder de vijftig procent.

Maar daarnaast is er volgens Van der Eijk ook sprake van een ,,structurele terugloop'' van belangstelling van de burger voor de politiek. Dat is niet alleen zo bij jongeren: over de hele linie van het electoraat loopt de interesse terug. Uit een snelle rekensom trekt Van der Eijk de conclusie dat zelfs de traditioneel zeer trouwe achterban van de kleine christelijke partijen SGP/GPV/RPF gisteren minder goed is opgekomen. Bovendien loopt de belangstelling niet alleen bij de Europese, maar bij álle verkiezingen terug.

Volgens de hoogleraar is deze trend te verklaren uit de geringe verschillen tussen de grote politieke partijen. ,,Het is eigenlijk de keerzijde van het succes van het paarse kabinet, waarin tegenpolen als PvdA en VVD samenwerken.'' Een andere belangrijke factor is het maatschappelijke klimaat, waarin deregulering, privatisering en marktwerking domineren. ,,De burger krijgt voortdurend te horen dat hij van de politiek niet te veel moet verwachten. Dat zit niet zo bewust in de hoofden van de kiezers, maar het speelt wel een rol in de lage opkomst.''

Het grote gevaar van de dalende betrokkenheid van de kiezer bij de overheid is dat politici zich minder verplicht voelen om verantwoording af te leggen. ,,Bij een slecht functionerend electoraal proces roepen politici elkaar minder tot de orde.'' Daarnaast ontstaat er ruimte voor nieuwe politieke bewegingen die in de kloof tussen burger en politiek kunnen stappen. ,,Een nieuwe politieke beweging zal wel een bepaalde onvrede moeten weten te mobiliseren. Het gaat nu economisch redelijk goed in Nederland. Dan zijn mensen minder geneigd om met z'n allen achter zo'n beweging aan te lopen.''

NRC Webpagina's
16 JUNI 1999