Alleen de democratie verloor de verkiezingen

Door onze redacteuren
GIJSBERT VAN ES en KEES VAN DER MALEN

DEN HAAG, 11 JUNI 1999. De democratie heeft verloren. Maar overigens varieert de stemming bij alle partijen van opgelucht tot vreugdevol.

Niemand heeft gevoelig verlies geleden, gisteren bij de Europese verkiezingen in Nederland. Althans, het is geen verlies dat harder aankomt dan de nederlagen die vorig jaar en dit jaar al waren geïncasseerd bij raads-, Kamer- en/of Statenverkiezingen. Vertegenwoordigers van CDA (min één of twee zetels), PvdA (min één) en zelfs D66 (gehalveerd) liepen gisteravond dan ook zelfverzekerd rond in het Haagse perscentrum Nieuwspoort, waar alle Euro-kopstukken zich hadden verzameld om de uitslag af te wachten.

De VVD en de lijst van kleine christelijke partijen tonen zich als stabiele factoren in het electorale krachtenveld. Hun hoop was gevestigd op één zetel winst, maar met gelijkblijvende zeteltallen hebben ze geen reden tot klagen. En wat de VVD betreft is de hoop nog niet vervlogen: de officiële uitslag kan zondag nog een restzetel extra brengen.

De winnaars zorgden evenmin voor een verrassing. De Socialistische Partij, de enige gevestigde anti-EU-partij in Nederland, heeft geprofiteerd van het paarse treurspel dat de afgelopen weken aan het Binnenhof is opgevoerd. Hetzelfde geldt voor GroenLinks, dat zichzelf affichieert als Euro-kritisch: het heeft tegen de euro en het Verdrag van Amsterdam gestemd en ambtenaar Van Buitenen, die het conflict tussen Commissie en parlement heeft ontketend, was ‘hun' ambtenaar.

GroenLinks heeft sinds enkele jaren bovendien de trend mee. ,,Dit zijn de vierde verkiezingen op rij die we winnen'', reageerde politiek leider Paul Rosenmöller gisteravond, getooid met zonnebloem, het campagnesymbool van zijn partij. De uitslag toont aan dat GroenLinks ,,zelfverdiener is geworden'', aldus Rosenmöller: er tekent zich een vaste eigen achterban af, terwijl GroenLinks in het verleden sterk afhankelijk was van het verkiezingsresultaat van andere partijen, met name van de PvdA en D66.

De Europese verkiezingen in Nederland zijn vooral de verkiezingen die zich nauwelijks laten duiden. De betekenis voor het Europese parlement is alleen al om getalsmatige reden beperkt — met slechts 31 van de 626 zetels die worden bezet door vertegenwoordigers uit Nederland. Dat is 5 procent van alle Eurozetels. Daarbinnen wisselen vijf à zes zetels van partij: krap 1 procent van het totaal. Mocht zich komende zondag in het Europese parlement een politieke aardverschuiving voltrekken, dan heeft Nederland daaraan bepaald geen bijdrage geleverd. Een Nederlandse ‘vertaling' van de Europese uitslag zou al helemaal op drijfzand berusten. Daarvoor is het electoraat dat gisteren wél naar de stembus ging te curieus van samenstelling: met relatief veel partij-trouwe ouderen in de regio en veel ‘bewuste' kiezers in steden. Een gemiddelde opiniepeiling zou, met alle bijbehorende manco's, nog een betrouwbaarder beeld geven van de politieke stemming in het land dan de gisteren gehouden verkiezingen.

De gevolgen van de Europese uitslag in Nederland kunnen dan ook beperkt blijven tot atmosferische invloeden. Er is, als eerste, het niet te ontkennen gegeven dat zeven van de tien kiezers gisteren niet hebben gestemd. Het past in een algemene trend van dalende stembusgang. Telkens weer reageren politici geschokt als blijkt dat ze steeds minder volk te vertegenwoordigen krijgen. Die verontrusting ebt meestal snel weer weg, waarbij ‘staatkundige vernieuwing' — als mogelijke dam tegen staatverlaters — sinds jaar en dag op de lange baan wordt geschoven.Partij-politiek gezien zijn er gisteren vrijwel geen schokken teweeggebracht. D66 had gevreesd voor een afstraffing van de kiezers, na het breken en lijmen van de tweede paarse coalitie en de negatieve aandacht die minister Borst te verwerken kreeg rondom Bijlmerrapport en dioxinekippen. Euro-lijsttrekker Lousewies van der Laan constateerde gisteravond opgelucht dat haar partij het waarschijnlijk zelfs iets beter heeft gedaan dan bij de Statenverkiezingen van afgelopen maart. Dat is de winst die D66 graag boekt naast het Europese verlies.

Niemand in Den Haag kon gisteren beweren dat de paarse coalitie door de Europese verkiezingen verder beschadigd is geraakt. Met lichte winst voor de VVD en bescheiden verlies voor de PvdA (in percentages uitgedrukt) zijn er uit de verkiezingsuitslag verder geen conclusies te trekken. Het CDA viert het goede nieuws dat de partij het electorale dieptepunt kennelijk achter zich heeft gelaten. Voor GroenLinks kwam de verwachte winst gisteren op een symbolisch veelbetekenend moment: op de dag dat de NAVO-luchtactie tegen klein-Joegoslavië werd beëindigd. Het had niet veel gescheeld of binnen GroenLinks was een diepgaand conflict geëscaleerd over de steun aan de oorlog om Kosovo. Dat zou het electorale succes van de partij zwaar onder druk hebben gezet.

De verkiezingen werden de afgelopen weken overschaduwd door binnenlands-politieke commotie. Euro-kandidaten voerden eenzaam campagne en moesten dat karwei gisteravond ook vrijwel alleen afmaken. Slechts weinig nationale voorlieden maakten de gang naar de uitslagenavond in perscentrum Nieuwspoort. Officieel wilden ze voorkomen dat ze de aandacht van de camera's zouden wegtrekken van hun Euro-collega's die centraal moesten staan. Maar overigens zouden ze, gezien de uitslag, weinig te melden hebben gehad.

NRC Webpagina's
16 JUNI 1999