Er zijn weinig bezwaren aan te voeren tegen Big Brother. Hooguit dat er te weinig gebeurt. Uitschieters zijn de momenten van kleine hypocrisie.

Maarten Huygen

BIG BROTHER is opmerkelijk voor wat het niet is. De tv-kijkdoos met maximaal negen bewoners is - tegen mijn verwachting in - geen nieuwe trede op de escalatieladder seks, geweld, tranen, grote persoonlijke bekentenissen. Mijn morele bezwaren van het begin heb ik laten varen. Het laatste wat de programmamakers willen, is slachtoffers maken. Dat zou zich tegen hen keren. In Veronica's intensieve menshouderij wordt niet alleen de voedselinname, maar ook de psychologische gesteldheid van de deelnemers in de gaten gehouden. Traumateams staan klaar voor opvang. De psycholoog is op afroep beschikbaar. Emotionele drama's moeten niet te groot worden. De reality soap is een keerpunt in de verheviging van televisie. Antiturbo. In zo'n uitzending gebeurt weinig en dat heb ik er zelf nog steeds op tegen. Op miljoenen kijkers heeft minimale televisie juist grote aantrekkingskracht, zoals op kleinere schaal Voskuils boeken over alledaags kantoorleed een cult zijn geworden.

Als er genoeg mensen voor de buis zitten, ontstaat er een multiplier-effect. Anderen sluiten zich aan, alleen om te kunnen meepraten. Een gespreksonderwerp voor de kapper of op straat. De elite vindt aansluiting bij de massa. Iedereen hoort erbij. Voetbal heeft dat multiplier-effect. Het zijn gecreëerde nieuwsgebeurtenissen, nepevenementen voor de massa zoals de begrafenis van Lady Di of een demonstratie tegen zinloos geweld. Nepevenementen geven de grens van de vergruizing aan. Zo'n keur aan tv-kanalen en Internetsites, maar toch schakelt iedereen over op hetzelfde. Iemands reactie op de uitzending geeft al een beetje aan wie hij is.

Ook nu de inhoud verschraalt met slechts vijf overblijvers, blijft Big Brother een kijkcijfersucces. De kijkers klagen dat het saai wordt, maar houden stug vol. Ze willen weten hoe het afloopt. Afgelopen donderdag keken er 2,1 miljoen naar het vertrek van deelneemster Anouk. Precies evenveel als naar de wedstrijd Ajax-Mallorca.

Op het voetbalveld wordt hard gerend, maar in Almere is gehang en verveling te zien. ,,Ik moe weg, het gaat jeuke, weet je wel. Als ik te lang zit, begint het een beetje te broeie, weet je wel. Dan moe'k weg'', zei Brabantse Ruud laatst. Maurice: ,,De psycholoog zei ook tegen mij, da'k vernieuwing nodig heb.''

Big Brother spiegelt de kijkers. Op het gemondialiseerde televisiescherm vol conflict is een gesloten inrichting geprojecteerd met negen Nederlandse autochtonen die op elkaar lijken. Stabiel van karakter, want daar zijn ze door middel van psychologische tests op geselecteerd. Gemiddelde intelligentie. Op elkaar gepropt met het licht aan, de gordijnen open en camera's die naar binnen kijken. En wat we zien, kan zelfs het infrarood verdragen. De aanwezigen doden de tijd met opdrachten, kilometers fietsen op een hometrainer, postcodes van buiten leren. Overtreders van ongeschreven sociale regels worden afgestraft. Sabine die bekende dat haar hevige omhelzingen met Bart maar spel waren, vloog er meteen uit. Ze hielp te weinig met de afwas, was te hooghartig. Beschuldigde Karin van achterbaksheid dus maakte ruzie. Dat past niet, we wonen hier niet op de Balkan.

Bleef over een apenkooi waar de aanwezigen elkaar vlooien, over elkaar heenhangen en in elkaars schoten liggen. Een warme, plakkende kaasklont. Er zijn te weinig mensen over om nog interessante handeling op gang te houden.

,,Als ik al die zelfde koppe zie, wordt het gezapig'', zegt Ruud. De verwikkelingen zijn klein en onderhuids. Het tegenovergestelde van het ,,hou-me-vast-of-ik-bega-een-ongeluk'' bij Jerry Springer.

De afvalrace biedt enige afwisseling. Toen Mona en Bianca zich aanboden om te worden weggestemd, kregen ze van de leiding 10.000 gulden om vóór de stemming weg te gaan. Zodat Sabine alsnog kon vertrekken nadat ze eerst met Bart door de deelnemers was genomineerd. In het begin putten de nomineerders zich nog uit in excuses bij het noemen van namen voor het schervengericht: ,,Ik wil het liever niet doen maar het zijn nu eenmaal de regels.'' Nu wordt het routine. Vorige keer kon nieuwkomer Cyrille worden weggestemd, een aankomende zangeres die ook voor het publiek te bijzonder was. Afgelopen week sneuvelde Anouk. Zij was later erbij gekomen en vond helemaal geen aansluiting bij de groep. Ze voelde zich eenzaam en wilde alweer weg. Die mogelijkheid grepen de anderen gretig aan. Wilde ze weg? Toevallig was er net een nominatie op komst en ze wilden haar dan graag een pleziertje doen.

Ruud had haar al uitgebreid in de rug gemasseerd, zeggende dat hij het meeste hechtte aan de oude leden van de groep. Kon hij niets aan doen. Bart, die met Anouk op de nominatie stond, maakte zich geen zorgen. Hij wist zeker dat hij beter bij het grote publiek in de smaak zou vallen dan een corpsstudente die op kippensloffen loopt.

Bij zulke momenten van kleine hypocrisie raak ik geboeid. Want de problemen van de meeste kijkers zijn kleiner dan de niet aflatende stroom lijders en slachtoffers op de televisie doet vermoeden. Big Brother gaat over dagelijkse sociale vraagstukjes: hoe breng ik iemand slecht nieuws, hoe ga ik om met iemand die mij niet ligt, hoe leg je het bij, hoe werk je samen, wat bedoelde zij eigenlijk met die opmerking, heb ik hem toch niet gekwetst? Zaakjes die elke avond na het werk aan miljoenen dampende pannen of in telefoontjes met vrienden of vriendinnen worden doorgenomen. Nu zijn ze te zien op televisie.

Kleine stapjes worden als grote daden beschreven. De deelnemers hebben het over ,,een uitdaging'' of ,,ze gaan ervoor'' en het lijkt alsof ze de Himalaya bestijgen. Maar het speelt zich allemaal af in de geest en in subtiele wenkjes en stembuigingen. Dag en nacht, in de groep.

Producent Endemol heeft de programmaformule verkocht en binnenkort zullen buitenlandse gasten in de keet vertoeven. Maar helemaal hetzelfde kan het niet worden. All You Need is Love, een andere formule van Endemol, wordt in elk land anders ingevuld, zo blijkt uit de studies van de Amsterdamse communicatiewetenschapster Liesbeth van Zoonen. Een Finse man toont geen emoties, een Italiaanse wel.

Andere omroepen proberen iets dergelijks te doen maar zo'n succes fou zullen ze niet gauw krijgen. Ook van Big Brother zal de nieuwigheid verdwijnen. Er komen concurrenten. SBS6 laat de deelnemers in een bus rondreizen. De Avro zendt wekelijks het verslag van een survivaltocht door Australië voor oudere deelnemers uit met wekelijks een afvaller die het minste door heeft wie de saboteur, de ‘mol' is. Ik hou niet zo van tv-spelletjes. CBS zet mensen zeven weken lang op een onbewoond eiland, met afvallers. Het worden dertien uitzendingen.

Mijn favoriet is The Real World van MTV, dat in 1991 is begonnen met de formule. Losstaande camera's met grotere diversiteit van mensen, sprankelender discussie en ze mogen gaan en staan waar ze willen. Ik heb me laten overtuigen dat het te Amerikaans is, maar een Nederlandse equivalent met grotere vrijheid, meer sprankeling en eens een Turkse of Surinaamse Nederlander erbij, zou me wel aanstaan.

Maarten Huygen is tv-criticus van NRC Handelsblad