In de jaren vijftig en zestig was het leven in de katholieke gemeenschap overzichtelijk. Toen klapte de zuil in elkaar. Ook Koos en Annie van der Geest seculariseerden. Maar er is een nieuw houvast: de leer van Sai Baba.

Steven Derix

DE KLOK van de Pancratiuskerk klinkt helder door de verregende winkelstraat. Maar binnen in de kerk is het koud en leeg. Vijf vrouwen en de drie mannen gaan staan, als de priester zijn handen opheft in gebed. ,,Heer, vergeef ons onze zonden.'' In een brief die bij de ingang ligt, wordt voorgesteld de komende wintermaanden de avondmis te verplaatsen naar de dinsdagochtend. Wegens het koude en gladde weer.

In de Hein Baderstraat sluit Annie van der Geest (56) even de ogen. ,,Weesgegroetmariavolvangenadedeheerismetu ...'' Vroeger, voor het slapen gaan, bad ze de rozenkrans. ,,Tien wees-gegroetjes, gevolgd door één onze-vader. En dat dan vijf keer. Je raffelde het zo snel mogelijk af, want je stierf van de kou.''Ook bij de familie van Koos van der Geest (55) lagen ze 's avonds met z'n allen op de knieën, vertelt Koos. ,,Één bad voor, de rest prevelde mee. Mmm, mmm, mmm, je deed maar wat. Als er iemand weer begon te keten, dan deelde mijn vader een lel uit.''

Het leven was overzichtelijk in de de 'Sassumse' katholieke gemeenschap van de jaren vijftig en zestig. De burgemeester, de dokter en de pastoor hadden het voor het zeggen. Kerkgang was verplicht, omgang met de hervormden en gereformeerden was verboden. ,,'Is-ie katholiek', dat wat het eerste wat mijn moeder vroeg toen ik verkering kreeg met Koos'', vertelt Annie. ,,Hoe moet ik dat nou weten, zei ik. Dat moet je vrágen, riep ze toen.''

Koos: ,,De gereformeerde school begon een kwartier eerder dan de onze. Als we er langsliepen, gooiden we wel eens de ruiten in. Omdat het heidenen waren.'' Wat de zin van het leven was, stond op de eerste bladzijde van de catechismus. 'Wij zijn op aarde om God te dienen.'

Hoe dat moest, was ook duidelijk: elke dag naar de kerk (op zondag twee keer) en iedere maand biechten. En zelfs het biechten was aan strikte regels gebonden, vertelt Annie: ,,Ik noemde altijd drie dingen: ik was ongehoorzaam geweest, ik had gejokt en ik had mijn kleine zusjes geplaagd.'' Koos: ,,Ik noemde nog een paar dingen extra, dat ik koekjes had gepikt of zo. Want jongens hoorden baldadiger te zijn.'' Annie: ,,Soms zegde ik mijn rijtje van drie in een andere volgorde op. Maar dan raakte ik van de zenuwen de draad kwijt.''

Het Rijke Roomsche Leven was een leven vol plichtplegingen. Over het waarom van die plichtplegingen werd niet of nauwelijks nagedacht. Vragen waren er wel, zegt Annie. ,,Waarom moet je het wees-gegroet tien keer herhalen, wilde ik weten van de kapelaan. Als je thuis om een plak brood vroeg, deed je dat toch ook niet tien keer? Mag ik een plak brood, mag ik een plak brood? Dan kreeg je een knal voor je kop.''

Koos: ,,Tijdens godsdienstles op school werd er gezegd dat niemand wist hoe het hiernamaals eruitzag. Dat begreep ik niet. Lazarus was uit de dood opgewekt: die had het toch met eigen ogen gezien? Daar had de kapelaan geen antwoord op.''

,,In wezen was de biecht niet iets slechts'', zegt Koos. ,,Als je echt een fout hebt begaan, of je hebt problemen, dan is het goed om daar met iemand over te praten. Maar dat legden ze je niet uit.'' Familievrienden Kees (56) en Nel (53) hebben dezelfde ervaringen. ,,De biecht was alleen een ritueel'', zegt Nel. ,,Meer niet.'' Kees vat samen: ,,Het enige waar je mee bezig was, was anderen tevreden te stellen - je ouders, de pastoor. Voor jezelf had het geloof geen enkele waarde. Je voelde je alleen schuldig. Het hele godsbeeld van die tijd was gebaseerd op angst.''

In de tweede helft van de jaren zestig bleek hoe hol het katholieke geloof van de jaren vijftig was geweest. De katholieke zuil klapte met een donderend geraas in elkaar. Koos en Annie seculariseerden ook, zij het geleidelijk. Sjoemelen met het kerkbezoek deden ze al. ,,Tijdens de mis zondags gingen we gewoon een stukje om in het dorp'', vertelt Annie. ,,Als de mis uit was, stonden we alweer bij de uitgang. Om te horen waarover was gepreekt. Want mijn moeder controleerde naderhand.''

Ook na hun trouwen gingen Koos en Annie nog af en toe naar de kerk. ,,Vooral jouw ouders, Annie,'' zegt Koos. Toen de zonen Hans en Alex waren geboren, nam de frequentie snel af. ,,De kerk is toch geen plek voor kinderen'', zegt Annie. Koos: ,,Die gasten zaten tijdens de mis toch alleen maar te klieren.''

Maar met het katholieke geloof viel ook het houvast van vroeger weg. Kees van Werkhoven zat met vragen. En met een onverwerkte jeugd. De meester van de lagere school raadde hem aan om naar de HBS te gaan. Dat kon niet, vertelt hij. ,,Mijn ouders wilden dat ik naar de ambachtsschool ging. Ze hadden hun hele leven met hun handen gewerkt. Ze konden zich niet voorstellen dat je met je hoofd je geld kon verdienen.'' Kees vluchtte, zo zegt hij zelf. Eerst naar Zuid-Afrika, daarna in de drank. Op 35-jarige leeftijd moest hij worden opgenomen in een kliniek. Sindsdien is hij geheelonthouder. Ook Koos van der Geest heeft een drankverleden. Hij wil er liever niet over praten.

Nel van Werkhoven bidt nog altijd voor het eten. ,,Mijn kleindochter Roxy vraagt altijd wat oma daar aan het doen is. Maar ik kan nog steeds niet zomaar aan de maaltijd beginnen.'' Sinds een jaar of tien gaan de Van Werkhovens weer naar de kerk, vertelt Kees. ,,Gewoon, zonder dwang. Omdat het een fijn gevoel gaf.''

Sinds twee jaar hebben ze er een geloof bij: de leer van de Indiase goeroe Sai Baba. Nel had een keer een boek gelezen en was naar een bijeenkomst in Leiden geweest. Maar het was Kees die het het meest pakte, zegt ze. Kees, begeesterd: ,,Ik ben meteen in het diepe gesprongen. Door het katholieke geloof voelde ik me begrensd. Dit was een bevrijding. Zalig.''

Aan alle religies liggen dezelfde waarden ten grondslag, oreert Kees. ,,Liefde, vrede, waarheid, geweldloosheid, juist gedrag.'' Inmiddels ziet hij de zin in van de tegenslagen in zijn leven. ,,Sai Baba spreekt van dualiteit. Boven, onder, hoog laag. Ik ben nu heel gelukkig, juist door alle ellende die ik heb meegemaakt.''

Vorig jaar heeft hij een zomerkamp voor de jeugd georganiseerd. ,,Onder jongeren bestaat een enorme behoefte om over de zin van het leven te praten. Ze moeten van alles leren, ze moeten alles kunnen, maar ze mogen geen fouten meer maken. Terwijl je alleen leert van je fouten.''

Koos is niet religieus ,,Geloof moet je van binnen voelen. Bij mij is dat niet zo.'' Op zoek is hij wel, verzekert hij. ,,Het lijkt me ontzettend fijn om te kunnen geloven dat het na de dood niet is afgelopen.'' Maar hoe zoekt hij dan? ,,Ik heb boven dikke boeken staan'', zegt Koos. Dan, aarzelend: ,,Van het voorjaar was ik op een bezinningsweekend in het klooster bij Zundert. Daar zat ik naast een vrouw die zei dat ze paranormaal begaafd was. Welk sterrenbeeld ben ik dan, vroeg ik. Kreeft, zei ze. Toen trok ik toch wel even wit weg.''

Alex van der Geest (28) heeft niet meegedaan met de discussie. Geloofsvragen houden hem niet zo erg bezig, zegt hij. Maar welke normen en waarden heeft hij dan, wil Nel weten. ,,Hoe denk je bijvoorbeeld over agressie?'' Alex haalt zijn schouders op. ,,Gewoon, dat je geen dingen doet waarvan je niet wilt dat ze met jezelf gebeuren. Maar dat is toch vanzelfsprekend.''

,,Humanisme dus'', zegt Koos.

Alex vindt het best. Hij kijkt naar Annie, die een dikke stapel misboekjes van vroeger tevoorschijn heeft gehaald.

,,Hoe zat het nou precies met dat vasten?''