Patiënten worden steeds mondiger, maar hun keuzes zijn nog erg beperkt. Wordt ook in het zorgstelsel de klant straks koning?

Chris van de Wetering

ALS FOLTERENDE RUGPIJN je aan bed kluistert, mag een operatie die verlichting brengt, wat kosten. Norbert Dikkeboom, een 29-jarige kok uit Harderwijk, had er in elk geval 40.000 gulden voor over. Drie jaar geleden hoorde hij via een kennis over de orthopedisch chirurg W.S. Zeegers, toen nog werkzaam in het Maaslandziekenhuis in Sittard. Hij zou de enige arts in Nederland zijn die een zogenoemde discusprothese kon inbrengen. De operatie moest de beknelde zenuwen van Dikkebooms versleten ruggenwervels ontlasten. Dikkeboom mocht op de wachtlijst. Ruim 2,5 jaar kon het wel duren.

Zeegers wees Dikkeboom ook op een andere optie: binnen twee weken zou hij terechtkunnen in de Alphakliniek, een privé-kliniek te München - Zeegers werkt er nu ook zelf. Dikkeboom vroeg zijn verzekeraar toestemming, maar die reageerde afwijzend op zijn verzoek. De operatie betrof een experimentele ingreep, waarvoor geen vergoeding mogelijk was, aldus zorgverzekeraar Anova. Dikkeboom sloot een lening af bij de bank en financierde zijn behandeling zelf.

Aan voortvarendheid ontbreekt het sommige patiënten niet. Patiënten organiseren zich tegenwoordig op internet, bellen het regionale klachtenbureau als hun huisarts hen niet wenst door te verwijzen en struinen met stapels documentatie van internet of met Privé onder de arm de spreekkamers binnen. De klassieke relatie tussen de gezagsgetrouwe patiënt en de vertrouwde huisdokter heeft afgedaan, constateert Paul Gevaerts van het Landelijk Informatiepunt voor Patiënten (LIP ). ,,De patiënt stelt zich in toenemende mate op als consument. Hij vráágt geen zorg, hij vindt dat hij er recht op heeft, zo mogelijk ook buiten de eigen werktijden, want, zo wordt geredeneerd, hijzelf werkt ook wel eens over.''

Veel heeft die ‘zorgconsument' overigens niet te eisen. Dirk Verstegen van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie vergelijkt de zorg in Nederland wel met een winkel in Rusland: grote schappen, maar veel lege planken. ,,De jarenlange rantsoenering van de zorg maakt dat de patiënt eenvoudigweg geen keus heeft. We hebben in Nederland 3.000 dementerende ouderen voor wie geen enkele vorm van opvang beschikbaar is, kankerpatiënten wachten op bestraling door het tekort aan radiologen en als je verhuist kun je geen huisarts meer krijgen.'' Over wachtlijsten en personele tekorten belt men het LIP en de regionale klachtenbureaus al niet meer. Gevaerts: ,,Iedereen ziet hoe structureel dat probleem is.'' Een veelgehoorde klacht is wel dat geplande operaties om budgettaire redenen soms tot volgend jaar worden uitgesteld, zegt Gevaerts. ,,De medisch specialisten maken met het ziekenhuismanagement afspraken over het aantal verrichtingen - dat is afhankelijk van het geld dat de verzekeraars ter beschikking stellen. Als het quotum is bereikt, wordt er niet meer geopereerd.''

Blijven bellen, is het enige advies dat het LIP gedupeerden kan geven. Wie niet wil wachten heeft weinig andere mogelijkheden dan op internet op zoek te gaan naar een ziekenhuis waar de wachtlijst minder lang is of uit te wijken naar een buitenlandse kliniek.

Tot voor kort moesten patiënten de behandeling in een buitenlandse instelling zelf betalen, maar sinds het Europese Hof in 1997 bepaald heeft dat de Europese regels voor het vrije verkeer van mensen, goederen en diensten ook voor de gezondheidszorg gelden, zijn de mogelijkheden tot vergoeding van de kosten verruimd. In de praktijk is het veelal zo dat ziekenfondspatiënten de behandeling in het buitenland alleen vergoed krijgen als die plaatsheeft in een ziekenhuis waarmee de ziekenfondsverzekeraar een contract heeft. Particulier verzekerden moeten toestemming vragen. Afhankelijk van de polis stemt de verzekeraar met de behandeling in, tenzij de zorg in Nederland op een redelijke termijn beschikbaar is of de behandelingskosten ook in Nederland niet gedekt zijn.

De regels zijn niet altijd eenduidig uit te leggen. Dikkeboom, die inmiddels weer kan lopen, is nog steeds verwikkeld in een procedure tegen zijn verzekeraar. Hij vindt dat deze zijn behandeling in München had moeten vergoeden. Samen met zeventien lotgenoten, allen rugpatiënten en behandeld in de Alphakliniek, heeft hij de zaak aanhangig gemaakt bij het Europese Hof - kosten: nog eens 90.000 gulden. Volgens de groep, die een website heeft op internet met de welsprekende domeinnaam ruggespraak.com, werd de discusprothese van dokter Zeegers in Nederland steeds gewoon vergoed.

Overigens geven de meeste Nederlanders de voorkeur aan een Nederlands ziekenhuis, ook al moeten ze er langer op wachten. Roland Friele van het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel), dat samen met de Consumentenbond onderzoek doet naar de klantvriendelijkheid van de ziekenhuizen, legde 1.500 huishoudens de vraag voor of ze behandeld wilden worden in een buitenlandse kliniek, als ze daar binnen een week terechtkonden. De meerderheid antwoordde volgens Friele: ‘Ik wacht wel drie weken.'

Nederlanders zijn ondanks de schaarste niet heel erg ontevreden over de zorg, zo blijkt uit een onderzoek van de Consumentenbond. In een enquête onder patiënten van acht ziekenhuizen in de provincie Utrecht zegt 97 procent van de ondervraagden een groot vertrouwen te hebben in de deskundigheid van artsen en ander medisch personeel. Driekwart van de patiënten is tevreden over de bejegening en ongeveer de helft vindt dat ze snel genoeg opgenomen konden worden.

Alleen over de toegankelijkheid van de zorg maken de meeste mensen zich zorgen, volgens Friele. ,,Men vreest de benodigde zorg niet te krijgen, als het nodig is.''