Voorrang voor fietsers van rechts zadelt gemeenten op met veel werk. Over drempels, plateaus en bestrate cirkels. En een colonne kleine smurfen.

Arjen Schreuder

ZESTIG JAAR NA DE INVOERING van de regel dat bestuurders van langzaam verkeer die van rechts komen géén voorrang krijgen op gelijkwaardige kruisingen, wordt deze regel per 1 mei ongedaan gemaakt. Een stap die je zou kunnen beschouwen als een zeer late afrekening met de Tweede Wereldoorlog. Immers, het was de Duitse bezetter die in 1941 bepaalde dat aan langzaam verkeer van rechts geen voorrang hoefde te worden verleend. Dit vooral om ervoor te zorgen dat Duitse militaire voertuigen niet langer werden gehinderd door Nederlandse fietsers.

Op dit moment moeten bestuurders op gelijkwaardige kruispunten voorrang verlenen aan voor hen van rechts komende bestuurders. Zo staat het in het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990, artikel 15. Er zijn drie uitzonderingen. A: bestuurders op een onverharde weg verlenen voorrang aan bestuurders op een verharde weg; B: bestuurders verlenen voorrang aan een tram; C: fietsers, bromfietsers, bestuurders van een invalidenvoertuig, bestuurders van een wagen, ruiters, geleiders van rij- of trekdieren of vee verlenen voorrang aan bestuurders van een motorvoertuig. Uitzondering C komt nu te vervallen.

Dat de automobilist 60 jaar lang fietsers heeft kunnen negeren, is een klein wonder. Nederland is het enige land in Europa dat op de voorrangsregel een uitzondering maakt. Voorstellen tot afschaffen strandden altijd op het argument dat fietsers tegen zichzelf in bescherming moesten worden genomen.

Vijf jaar geleden kwam de ommekeer. De Tweede Kamer steunde een door GroenLinks ingediende motie die door toenmalig minister van Verkeer Jorritsma (VVD) werd overgenomen. Fractievoorzitter van GroenLinks Paul Rosenmöller schrijft nu in een handleiding die gemeenten moet helpen de maatregel in te voeren: "Dat ik in de motie uit 1995 heb bepleit, dat aan alle bestuurders van rechts voortaan door alle bestuurders van links voorrang moet worden verleend, is iets dat in mijn werkterrein niet vaak voorkomt. Ik hoop dat u net zo enthousiast bent als ik om de fietser van rechts veilig voorrang te laten krijgen.''

Het afschaffen van de uitzondering wordt in fietserskringen als een overwinning beschouwd. Niet langer wordt tegen de fietser gezegd dat het voor zijn eigen bestwil is dat hem de voorrang wordt ontzegd omdat auto's nu eenmaal de baas zijn en hard rijden. Een ander positief effect is dat de doorstroming van het fietsverkeer wordt bevorderd, waardoor het fietsen comfortabeler en aantrekkelijker wordt.

Veiligheid, dat is waar alles om draait bij de invoering van de voorrangsmaatregel, die vanaf 1 mei geldt. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een korte maar hevige campagne opgezet waarin op de eerste plaats de automobilist wordt aangesproken. In een televisiespotje schiet Vader Abraham als automobilist in de remmen als hij plotsklaps een van rechts naderende colonne kleine smurfen op de fiets gewaar wordt. De campagne drukt fietsers op het hart niet zomaar voorrang te nemen. "Wees er altijd op bedacht dat bestuurders misschien geen voorrang verlenen. Neem bij twijfel geen risico en laat de ander gewoon voorgaan'', zo adviseert de campagne. Voorrang voor fietsers van rechts laat zich goed vergelijken met het oversteken van een zebrapad door voetgangers, zo stond onlangs in een artikel van de Fietsersbond. Zodra je een voet op de zebra hebt gezet, mag je volgens het verkeersreglement doorlopen, maar de praktijk leert dat je er verstandig aan doet eerst te kijken of de automobilist van zins is voor jou te stoppen.

De afgelopen maanden was de brandende vraag of gemeenten, provincies en waterschappen voldoende maatregelen hadden genomen om de nieuwe voorrangsregel veilig te kunnen invoeren. Uit onderzoek van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) was gebleken dat voorrang voor fietsers van rechts alleen veilig ingevoerd kan worden als op alle kruispunten van doorgaande wegen (de verkeersaders) extra maatregelen worden genomen. Dat kan met verkeerslichten, voorrangsborden en haaientanden. Ook kunnen in de zijwegen verkeersdrempels worden gemaakt, waardoor het de status van uitrit krijgt. Wie een uitrit verlaat, krijgt geen voorrang.

De indruk na drie enquêtes is dat de meeste gemeenten op de verkeersaders hun zaakjes goed voor elkaar hebben. Maar ook buiten de verkeersaders zijn maatregelen nodig omdat sommige wegen ten onrechte als voorrangsweg worden gezien. Bijvoorbeeld omdat het uitzicht er slecht is of omdat de snelheid op de ene weg veel hoger is dan op de andere. Een oplossing kan zijn om zulke kruispunten te voorzien van een plateau of een bestrate cirkel, alias punaise, in het hart van het kruispunt. De meeste verkeerskundigen verwachten dat de maatregel de veiligheid van de fietser zal vergroten. De als moeilijk ervaren voorrangsregel wordt door de wijziging simpeler. De Fietsersbond denkt dat er minder vaak een auto achter op een fietser zal botsen wanneer deze tegelijk op een kruispunt staan waar een andere auto van links komt. Waar nu de fiets moet wachten op de auto van links en de auto van rechts mag doorrijden, krijgen zij vanaf volgende week allebei voorrang.

Om het aantal gevaarlijke situaties op de weg te verminderen, is het Nederlandse wegennet al ingrijpend aangepast. Reden is het Convenant Startprogramma Duurzaam Veilig, dat vier jaar geleden is getekend door rijk, provincies, gemeenten en waterschappen. Dat convenant voorziet onder meer in het regelen van voorrang op verkeersaders en in uitbreiding van 30-kilometerzones binnen en 60-kilometerzones buiten de bebouwde kom. Ook de bromfiets op de rijbaan hoort daarbij, een maatregel die anderhalf jaar geleden is ingevoerd. Voor het Startprogramma Duurzaam Veilig is 195 miljoen gulden uitgetrokken. Daarvan is 52 miljoen gulden voor wat heet 'Voorrang Fietser Van Rechts', maar wat eigenlijk zou moeten heten: 'Verleen Voorrang Aan Alle Bestuurders Van Rechts Op Gelijkwaardige Kruispunten.' Overigens verandert er voor voetgangers niets omdat zij geen bestuurders zijn. En om ieder misverstand uit te sluiten: skaters en skeelers worden gerekend tot de voetgangers, ook al rijden ze op fietspad of rijbaan.