Koran à la moslima

Danielle Pinedo
De profeet Mohammed waste zelf zijn kleren. Terwijl zijn tweede vrouw een politieke stroming leidde. Wie zegt dat de Koran vrouwonvriendelijk is?

,,De mannen zijn zaakwaarnemers voor de vrouwen, omdat God hen boven haar heeft gesteld (..). Als mannen ongehoorzaamheid vrezen, moeten zij haar vermanen, haar vermijden in het huwelijksbed en haar slaan. God is verheven en groot.''

BOVENSTAANDE - vrij vertaalde - verzen uit het heilige boek van de islam, vormen van oudsher de basis van het islamitisch denken over de vrouw. Niet voor niets staat de Koran in het Westen bekend als vrouwonvriendelijk. Vrouwen moeten volgens de Koran ,,in hun huizen blijven'' en een galabib (omslagdoek) dragen. Bij de dood van een broer of zus erven zij maar de helft van wat een man erft. Een vrouw mag hooguit een man huwen, terwijl een man maximaal vier vrouwen mag trouwen. En vrouwen hebben - anders dan hun echtgenoot - niet het recht een echtscheiding aan te vragen.

Toch is het juist de Koran die anno 1998 de weg vrijmaakt voor de emancipatie van moslim-vrouwen. Binnen het kader van de islamitische wetgeving vechten ze - soms openlijk, soms in stilte - tegen een eenzijdige, masculiene interpretatie van het heilige boek.

De verhoogde belangstelling van moslimvrouwen voor de Koran valt onder meer af te leiden uit het toenemend aantal islamitische vrouwenorganisaties in Nederland die het heilige boek als leidraad gebruiken. Wat in de jaren tachtig begon als een handjevol politiek getinte clubs is inmiddels uitgegroeid tot een breed scala aan religieuze organisaties die zich ten doel stellen ,,de identiteit van moslimvrouwen te versterken''. Het exacte aantal islamitische vrouwenorganisaties in Nederland is niet bekend, maar schattingen lopen uiteen van enkele tientallen tot ruim honderd. Op een vrouwelijke moslimpopulatie van ongeveer 270.000.

De moslima's organiseren lezingen, theatervoorstellingen, debatten, maar vooral cursussen waarbij de 'vrouwelijke' visie op de Koran centraal staat. Emancipatie via de heilige schrift, een grotere tegenstelling lijkt op het eerste gezicht ondenkbaar. En toch gaan de twee goed samen, vindt Berna Yilmaz, voorzitster van de in 1996 opgerichte Landelijke Islamitische Vrouwenorganisatie Nederland (LIVON). ,,Door het herinterpreteren van de Koran (iytihad) staan vrouwen voor het eerst stil bij hun rol in de Nederlandse samenleving als geheel en de islamitische geloofsgemeenschap in het bijzonder. Ze geven aan dat er niet langer namens hen gesproken hoeft te worden. Dat zij geen slachtoffers zijn, maar gelijkwaardige burgers met een eigen identiteit.''

Ook Omaima Korz, voorzitster van Promotie, een stichting die de emancipatie van Turkse en Arabische vrouwen in Nederland wil bevorderen, gelooft stellig in positieverbetering van de moslima via de heilige schrift. De Egyptische geeft sinds 1992 cursussen aan jonge islamitische vrouwen, waarbij de Koran op een humane manier wordt uitgelegd. Korz: ,,Ik ga uit van een voor moslimvrouwen herkenbare basis, omdat de ervaring leert dat het hen meer aanspreekt wanneer je zegt 'de islam geeft je rechten', dan wanneer je de Universele verklaring van de rechten van de mens erbij haalt. Door een herinterpretatie van de Koran proberen wij de geschiedenis een nieuwe wending te geven.''

Dat laatste klinkt revolutionair, maar in de praktijk gaat het er braaf aan toe bij de cursussen van Korz. In het Venlose jongerencentrum De Maagdenberg ligt de tafel bezaaid met Koranteksten en boeken van moslima's die pleiten voor een vrouwvriendelijker interpretatie van de islam, zoals de Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi. Fatma (20), Najat (16), Loubna (23), Miriam (19) en Jamila (23) hebben hun werk of studie op deze druilerige zaterdagavond onderbroken om, onder leiding van Korz, een passage te bespreken uit de Koran.

,,God heeft het goed voor met mensen wier beleid onderling beraad is'', leest Korz voor. ,,Welk beeld roept dit op?'', vraagt ze haar cursisten. ,,Het beeld van een democratische geloofsgemeenschap'', antwoordt Mirjam zonder aarzelen. Ze werpt haar lange paardenstaart achteloos over haar frele schouder. Korz knikt.

,,En is de islam democratisch? Wordt er volgens jullie voldoende overleg gepleegd?'' Loubna veert op. ,,Ik betwijfel het. Soms lijkt het alsof de imam alles voor het zeggen heeft, zeker binnen de umma (geloofsgemeenschap).''

,,En wie heeft het in het gezin voor het zeggen'', vraagt Korz. ,,Nemen ouders gezamenlijk beslissingen over opvoedkundige vraagstukken?'' Najat onderdrukt een glimlach. ,,In streng-islamitische gezinnen heeft de man het voor het zeggen. Ik ken weinig gezinnen waar de vrouw de dienst uitmaakt.''

Loubna valt haar bij: ,,Ik verdien nu mijn eigen geld en ga uit wanneer ik wil, maar als kind werd mij heel duidelijk gemaakt wie de broek aan had. Als mijn vader zei 'je mag niet uit', dan was er verder geen discussie mogelijk.''

De groep is het roerend eens: binnen islamitische gezinnen is de invloed van de man groter dan die van de vrouw. ,,Maar'', concludeert Korz, ,,een samenleving is constant aan verandering onderhevig. In een land als Nederland, waar islamieten een minderheid vormen, worden moslims gedwongen zich aan te passen. Dus hoe pas je je aan, zonder je moslimhart te verliezen?''

Om die vraag te beantwoorden, zoekt Korz haar heil in de hadieth, de leer en traditie van Mohammed. ,,Wie de hadieth leest'', legt Korz haar leerlingen uit, ,,zal tot de conclusie komen dat de profeet Mohammed zeer geemancipeerd was. Hij lapte zelf zijn schoenen, waste zelf zijn kleding, hielp in het huishouden en molk de geiten. Zijn eerste vrouw Chadiedja was vijftien jaar ouder en eigenaresse van een handelshuis. Zijn tweede vrouw Aisja was leider van een politieke stroming. En dan nog discussieren radicale moslimgeleerden over de vraag of vrouwen wel politiek mogen bedrijven!''

Korz zucht. ,,Moslima's zijn vaak slecht op de hoogte van hun rechten. Ze weten bijvoorbeeld niet dat ze huwelijksvoorwaarden in hun huwelijkscontract mogen laten opnemen. Dat ze huwelijkspartners mogen weigeren en een huwelijk kunnen laten ontbinden als hun echtgenoot een tweede vrouw trouwt. Deze en andere zaken stel ik tijdens mijn lessen aan de orde.''

Kennis is macht, daar zijn Korz' studenten het over eens. Miriam: ,,Mijn jongere broertje verwacht dat ik het huishouden doe, omdat ik een vrouw ben. Tegenwoordig zeg ik: neem een voorbeeld aan Mohammed, die kon wel zijn eigen boontjes doppen.''

Najat wil, in navolging van Mohammeds tweede vrouw Aisja, de politiek in. Trots: ,,Ik ben onlangs uitgekozen voor het Europese Jongeren Parlement. Als alles meezit, ziet u mijn naam over een paar jaar op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer.'' Fatma volgt een opleiding gezondheidskunde en gebruikt de lessen om haar positie in de Nederlandse samenleving te verstevigen. ,,Op school krijg ik regelmatig te maken met vooroordelen over de islam. De Koran zou voorschrijven dat moslim-mannen niet bij de bevalling aanwezig mogen zijn en jonge vrouwen bij bosjes worden uitgehuwelijkt. Nu ik meer weet over mijn eigen geloof en achtergrond, ben ik beter in staat mijn klasgenoten van repliek te dienen.''

Ook de in 1993 opgerichte Nederlandse Islamitische Bond voor Ouderen (NISBO) in Rotterdam neemt de islamitische geloofsleer als uitgangspunt om de positie van moslimvrouwen te versterken. ,,Oudere moslimvrouwen vallen vaak tussen de wal en het schip'', zegt Berna Yilmaz, directeur van de NISBO. ,,Ze zijn niet of laag opgeleid, spreken slecht Nederlands en voelen zich meestal niet welkom in hun nieuwe thuisland. Kennis van de islam geeft hen enerzijds status binnen de umma en anderzijds vergroot het hun deelname aan de Nederlandse samenleving.''

,,Hoe? Vrouwen voelen zich veiliger in die samenleving omdat ze Allah's richtlijnen beter kennen en begrijpen. In plaats van te zeggen 'wij horen er niet bij', draaien ze het om: 'om ons kun je niet heen, want wij weten waar we voor staan'.''

Islamitisch feminisme? Yilmaz zucht. ,,Laten we er vooral geen etiketje opplakken. Daar proberen wij moslims nu juist vanaf te komen.'

De namen van een aantal geinterviewden zijn om privacyredenen gefingeerd.

NRC Webpagina's
17 december 1998