Cahier Derde Woensdag

Nieuws

Achtergronden

Opinie

Profiel

Documenten

Mevrouw de voorzitter! Met de nieuwe systematiek van de verantwoording verschaft de Kamer zich een nieuw middel om haar controletaak uit te voeren. Mijn fractie vindt dat goed. Het is namelijk de taak van de volksvertegenwoordiging om te controleren of met publieke middelen wel bereikt wordt wat de bedoeling was, of de centen wel goed terecht komen, of de maatschappelijke problemen wel worden opgelost met de gekozen inzet van het kabinet. Dat is de taak van de volksvertegenwoordiging, die zij hier iedere dag probeert uit te voeren.

Het zal nog enkele jaren duren voordat de nieuwe systematiek voldoende is getest om helemaal zeker te kunnen weten dat wij het hier hebben over een echte verbetering van het instrumentarium van de Kamer. De Algemene Rekenkamer constateerde dat de eerste keer een derde van de informatie waar de Kamer om had gevraagd, is gegeven. Daarna signaleert zij in haar rapporten dat het financieel beheer niet is verbeterd. Er zijn meer tekortkomingen bij gekomen dan er zijn opgelost, aldus de Rekenkamer.

Mijn vraag is wat het kabinet hieraan gaat doen.

Ook ik heb een selectie gemaakt van punten uit alle verantwoordingen, omdat het natuurlijk onmogelijk is om vandaag alle punten die in eerdere debatten en in de vragenrondes aan de orde zijn geweest, naar voren te brengen. Ik heb punten gekozen die van wezenlijk belang zijn voor politieke beleidskeuzen en waarvoor een goede verantwoording dus van belang is, maar waarvoor volgens onze fractie op dit moment een goede verantwoording ontbreekt; die goede verantwoording zou er alsnog moeten komen.

Het eerste punt is de armoedebestrijding. Wat is in 1999 nou eigenlijk de effectiviteit van de armoedebestrijding geweest? Het is natuurlijk bekend dat mijn fractie vindt dat op dit terrein volstrekt onvoldoende wordt gedaan. Ondanks het beleid blijkt het aantal mensen dat in Nederland op het armoedeniveau leeft, niet af te nemen. Als het kabinet aangeeft dat het aan armoedebestrijding doet, vind ik het reëel dat de Kamer bij de financiële verantwoording inzicht krijgt in de resultaten daarvan.

Het tweede punt is de koopkrachtontwikkeling. Ook dat punt hoort eigenlijk bij een financiële verantwoording thuis, maar ook hier ontbreekt nu de verantwoording. Volgens de Sociale nota zouden mensen op het sociaal minimum, 65-plussers en mensen met het minimumloon er 1 % tot 1,5% op vooruit zijn gegaan. Dit zou het moment moeten zijn om verantwoording af te leggen en aan te geven hoe het daarmee staat.

Het derde punt: wij hebben vorig jaar weer veel geld uitgegeven aan de bestrijding van de langdurige werkloosheid, maar bij een verantwoording is het belangrijk om te weten hoeveel mensen daardoor aan het werk zijn gekomen. Aan de hand van dat gegeven kun je immers bepalen of de middelen op de juiste manier zijn ingezet of dat zij beter op andere manieren kunnen worden ingezet.

Een ander punt is het lerarentekort en het algemene probleem van de arbeidsmarkt in de collectieve sector. Ik pak daar het lerarentekort uit, want als je dat probleem goed wilt aanpakken, moet je natuurlijk wel weten waar het probleem zit. Dan heb je het niet alleen over de omvang van het probleem, maar ook over de vraag om welke leraren, vakken en vormen van onderwijs het gaat. Er is onvoldoende inzicht in deze problematiek om goed te kunnen kiezen welke oplossing nodig is. Hetzelfde geldt eigenlijk voor schooluitval, want ook op dat punt ontbreken op dit moment de cijfers.

Ik kom bij het punt van de zorg, waarbij ik iets langer stil zal staan. Vorige sprekers hebben al gezegd dat de premiegefinancierde zorg nu niet verantwoord is. Wanneer en hoe zal dat wel het geval zijn? Juist op het terrein van de zorg, waar nog steeds grote knelpunten zijn en waar grote belangen mee zijn gemoeid omdat de zorg iedereen raakt, moetje inzicht hebben in wat met het beleid wordt bereikt. Worden de grote knelpunten opgelost? Juist op dat belangrijke terrein ontbreekt dat inzicht vaak: cijfers ontbreken, het is niet op orde en het is onduidelijk of problemen waaraan geld wordt besteed, voldoende worden opgelost.

Bij de discussies die ik vaak mag voeren op het terrein van de gezondheidszorg, valt mij naast het feit dat er geen goede verantwoording is over de vraag of er op het punt van de knelpunten belangrijke verbeteringen zijn, ook op dat vaak wordt weggelopen voor de verantwoording. Het is al eerder gezegd: er is een financiële verantwoording, maar je hebt ook een verantwoordelijkheid. Met name op het terrein van de zorg, waar wij grote knelpunten krijgen, zien wij heel vaak dat er, als er verantwoording wordt gevraagd, wordt gezegd dat men het probleem niet kan oplossen: "Wij hebben die middelen ter beschikking gesteld; dat probleem moet door het veld zelf worden opgelost". Om één voorbeeld te geven: ik heb mij al meerdere keren ingezet voor de problematiek van de intensive care in kinderafdelingen in ziekenhuizen. Keer op keer kreeg ik van de minister van VWS het antwoord dat de ziekenhuizen dat probleem zelf moeten oplossen. Ik vind dat geen juiste manier van verantwoording afleggen. Als wij vinden dat dat politiek een belangrijk probleem is, behoort de minister daar haar verantwoordelijkheid voor te nemen.

Juist op het terrein van de zorg ontbreken dus vele cijfers. Het is al gezegd: uitgerekend gisteren is er een rapport van de Algemene Rekenkamer verschenen over de vraag naar thuiszorg, verpleeghuizen en verzorgingshuizen; daarover zijn te weinig gegevens verzameld, laat staan dat het aanbod adequaat wordt afgestemd op de werkelijke vraag. Mijn fractie zou graag willen dat het aanbod van zorg wordt afgestemd op de vraag. Als je die cijfers niet hebt, kan dat echter niet.

Wij weten natuurlijk al jaren dat er een grote kloof is tussen de vraag in de zorg en het aanbod, maar laten we dan op z'n minst inzicht hebben in hoe groot die kloof is, zodat we er nu eindelijk daadwerkelijk iets aan kunnen doen.

Iets anders in de zorg dat mij vrij hoog zit, is het weglopen van de verantwoordelijkheid. Er is jarenlang gesteggeld over de cijfers van de wachtlijsten. Er gaat geen maand voorbij in de Kamer of er wordt wel gezegd dat niet helemaal duidelijk is hoe de cijfers liggen. Te vaak heeft mijn fractie aan den lijve ondervonden dat gesteggel over cijfers als alibi wordt gebruikt om niets te doen. De cijfers in de zorg zijn misschien niet exact, het feit dat er een kloof is tussen vraag en aanbod weten wij toch al jaren. Ik vraag het kabinet om extra aandacht voor de verantwoording en de verantwoordelijkheid.

Dan heb ik nog een ander punt. Voor verschillende beleidsterreinen zijn er op de langere termijn doelen gesteld. Ik noem het C02-beleid, Schiphol, kinderopvang. Ik noem een aantal zaken waarover niet jaarlijks verantwoording hoeft te worden afgelegd. Kan dat niet? Kunnen ook hier niet jaarlijkse tussendoelen gesteld worden die bij de jaarrekening getoetst worden? Dan krijgen wij ook op die terreinen een verantwoording en dan wordt het niet op de lange baan geschoven. Kijk naar het C02-beleid. Dat wordt over tien jaar bekeken. Er is een bewindspersoon die daar beleid op maakt, maar die hoeft daar niet na een jaar verantwoording voor af te leggen. Als er na die periode wel verantwoording afgelegd moet worden, zit er weer een ander bewindspersoon die dan kan zeggen dat dit het beleid was van zijn voorganger. Ik denk dat wij ook op die terreinen van het beleid op langere termijn naar een methode moeten zoeken om jaarlijks te toetsen.

Dan kom ik bij de zaken waar wel financiële verantwoording voor is, waar op andere manieren onderzoek naar is gedaan of waar cijfermateriaal over voorhanden is, omdat andere bureaus of het veld zelf daar onderzoek naar hebben gedaan. De vraag is of dat vervolgens ook consequenties heeft. Financiële verantwoording is mooi, maar verantwoordelijkheid nemen voor het oplossen van het probleem is natuurlijk veel beter. Ik heb daarvoor drie voorbeelden die ik de minister-president graag wil voorleggen.

Het eerste gaat weer over de zorg. Eergisteren bleek uit cijfers van de Nederlandse vereniging van ziekenhuizen dat de wachtlijsten voor die ziekenhuizen wederom niet zijn afgenomen. De verantwoording werd dus niet door het kabinet gegeven, maar het zijn echt cijfers uit het veld, waaruit dat overduidelijk blijkt. Het blijkt al jaren dat de wachtlijstgelden er niet toe hebben geleid dat de wachtlijsten zijn afgenomen. De verklaring is volgens mij niet anders dan dat de behoefte sterker stijgt dan met extra middelen gerealiseerd kan worden. Dat is een punt van financiële verantwoording. De doelstelling van het kabinet, namelijk het wegwerken van de wachtlijsten, wordt niet gehaald. Op het moment dat er dan cijfers komen waar dat uit blijkt, dan moet de consequentie van die verantwoording zijn dat het beleid bijgesteld wordt. Waarom gebeurt dat dan niet op dit terrein? We moeten concluderen dat het doel -- het wegwerken van de wachtlijsten -- met die middelen niet gehaald wordt, dan zullen er toch andere middelen moeten komen of dan moeten er andere instrumenten gezocht worden, mede om die middelen in te zetten, zodat het doel wel bereikt wordt.

Een ander voorbeeld, wederom uit de zorg, is het geneesmiddelenbeleid. Allerlei maatregelen die besparingen hadden moeten opleveren, hebben minder opgeleverd dan verwacht omdat men te weinig rekening houdt met allerlei neveneffecten en blijkbaar niet de juiste maatregelen heeft genomen. De conclusie is dat er maatregelen zijn genomen die besparingen hadden moeten opleveren, maar dat het niet gebeurt. Waarom wordt er niet geconcludeerd dat er dan gezocht moet worden naar effectievere maatregelen om kosten te besparen? Ik denk dan aan de farmaceutische industrie, waar nog steeds flinke winsten worden gemaakt. Het gaat mij niet zozeer om het voorbeeld, hoewel ik daar wel graag een reactie op krijg, maar om het feit dat uit de verantwoording en de cijfers blijkt dat hetgeen beoogd wordt niet gehaald wordt, maar dat er vervolgens geen consequenties aan worden verbonden.

Het laatste voorbeeld, het derde voorbeeld, gaat over het onderwijs. Van het HBO-onderwijs is bekend dat er veel meer nieuwe studenten komen dan er geraamd is. Ook de heer Melkert had het erover. Hij zei dat er veel discussie is over de cijfers. Waar volgens mij weinig discussie over is, is dat er meer leerlingen zullen komen dan er op dit moment geraamd is. Het gevolg is dat de bekostiging van het HBO ver onder de maat is. Als je dat constateert op basis van de cijfers, dan moet het toch consequenties hebben voor je beleid. Waarom wordt dat dan niet bijgesteld? Dit voorbeeld van het HBO is een van de voorbeelden. Het moge duidelijk zijn -- dat brengen wij in vele debatten naar voren -- dat mijn fractie vindt dat het hele onderwijs al jaren tekort komt.

Mevrouw de voorzitter! Mijn fractie vindt natuurlijk dat de Kamer voldoende en goede instrumenten moet hebben om een goede controle uit te oefenen, op financieel terrein, maar ook op vele andere beleidsterreinen. Wij pleiten al jaren voor het versterken van de onderzoeksfunctie waarover wij inderdaad het afgelopen weekend allen een artikel hebben kunnen lezen waarvoor alle fractievoorzitters waren geïnterviewd. Daar hebben we het binnenkort ook vast nog wel over.

Ik las in de krant dat sommige Kamerleden denken dat het dualisme door middel van bijvoorbeeld het nieuwe instrument dat wij vandaag gebruiken een impuls zal krijgen. Mijn fractie is daar op voorhand niet van overtuigd. Want, is het niet zo dat de Kamer nu al vele mogelijkheden heeft om dat dualisme te praktiseren, maar dat het gedetailleerde regeerakkoord, de Torentjesoverleggen, alle andere informele ontmoetingen binnen de coalitie, de wil om eigen bewindspersonen uit de wind te houden en de strategische afwegingen in het algemeen over het lot van coalitie en kabinet tot nu toe hebben verhinderd dat het dualisme werkelijkheid werd? Alleen de grootte van de klauwen maken de Kamer niet tot leeuw!

Voorzitter! Natuurlijk zijn er goede controle-instrumenten nodig en goede spelregels om die controle toe te passen. Maar niet alleen de spelregels bepalen hoe het spel gaat, ook de spelers doen dat. Wij moeten constateren dat op dit moment de regeringsfracties de oppositie nog steeds weinig politieke speelruimte geven.

Tot slot. Er wordt wel eens gezegd, dat deze nieuwe systematiek mooi past bij de eigentijdse bedrijfsmatige kijk op de BV Nederland. Ik pleit ervoor de Derde Woensdag van mei niet te laten verworden tot een soort accountantsdag. Voor politici moeten de idealen de leidraad vormen en niet de overheidsfinanciën. De beschikbaarheid van financiële middelen alsook de besteding ervan zijn het resultaat van politieke handelen of het uitblijven daarvan. Controleren en terugkijken is nuttig. Echter, wat ons betreft, blijft het vizier op de toekomst gericht houden het belangrijkste.