|
|
 ECLIPS IN BEELD ALLEEN IN SUPERLATIEVEN TE BESCHRIJVEN NEDERLAND EN BELGIË OMRINGENDE LANDEN EUROPA OOGGETUIGEN HET WEER WETENSCHAP NATUUR KIJKEN, FOTO'S, FILM MYTHEN EN LEGENDEN BIJBEL REIZEN BOEKEN LINKS  |
Een psychedelisch effect
Een zonsverduistering duurt te kort om de natuur te ontwrichten. Wel kraaien
de hanen extra, trekken roofvissen erop uit en tonen chimpansees zich aandachtige
toeschouwers.
NA EEN ZONSVERDUISTERING beginnen de hanen vrolijk te kraaien. Alweer een
nieuwe dag! Ook wilde vogels laten zich even verhevigd horen. Het is alsof
er daarvoor een reusachtige theedoek, met de grootte van de schaduw van de
maan, over de natuur is gelegd, zoals over de kooi van een al te luidruchtige
kanarie. Zangvogels vallen stil, en ook insecten die overdag tekeer gaan,
laten zich nu niet meer horen. Sommige bloemen beginnen zich te sluiten, andere
die zich tegen het zonlicht beschermden, openen zich, alsof ze profiteren
van een onverwacht extraatje. Bijen stoppen met vliegen.
In het regenwoud van Brazilië schijnt het wegvallen van alle indringende
geluiden, in augustus 1994, een extra indrukwekkend ervaring te zijn geweest.
Pas nadat de volledige verduistering zo'n tien minuten voorbij was, kwamen
de daginsecten weer hortend en stotend op gang.
Maar het gaat te ver om te zeggen dat na een eclips de natuur ontwaakt.
Een zonsverduistering duurt te kort om werkelijk indruk te maken op de biologische
klok van dieren, op hun dag- en nachtritme. Je kunt dieren en mensen etmalen
lang in het donker houden, en hun biologische klok tikt op een inwendig ritme
gewoon door. Het duurt lang voordat hij een beetje ongelijk gaat lopen met
de buitenwereld. Een zonsverduistering zal het raderwerk niet ontwrichten.
Er is hooguit sprake van een ingelaste rustpauze, die met een dutje gepaard
kan gaan.
De onverwachte donkerte zet sommige dieren iets meer in de ruststand, maar
weer andere houden zich door het ongebruikelijke, onheilspellende karakter
juist uit onrust gedeisd. Het idee dat dagdieren en masse in een gezonde,
diepe slaap vallen, is onwaarschijnlijk. Zoals de zonsverduistering voor mensen
een haast mystieke ervaring is, is die voor menig dier op zijn minst verontrustend.
Zo zijn de meldingen over de reactie van honden verdeeld. Ze zouden gealarmeerd
aan het blaffen slaan, of juist gaan slapen of beide, na elkaar.
Zelfs eenvoudige huis-tuin-en-keuken vragen als 'gaan kippen nu wel of
niet op stok' zijn niet eensluidend beantwoord. Misschien omdat mensen zo
naar de lucht staan te turen in plaats van naar hun dieren. En zo zijn er
meer wagenwijd openstaande vragen.
Het nijvere werk van de Venezuelaanse televisie bood in ieder geval geen
uitsluitsel. Een hele serie dieren werd in februari 1998 voor de televisiecamera's
gesleept om de zonsverduistering aldaar te ondergaan. De dierpsychologen-in-spe
maakten een foutje: de voor de televisieopnamen door spots in het zonnetje
gezette kippen en de door drukke cameraploegen omgeven geiten en ezels hadden
wel wat anders aan hun kop dan slapen.
Voor wilde dieren is er soms absoluut geen slaap bij. Vliegende vogels
laten zich soms verrassen. Het duister van de eclips valt veel sneller in
dan de normale avondschemering op plaatsen die wat verwijderd liggen van de
evenaar. Ze proberen een goede rustplaats te zoeken, maar zijn dan al te laat
en blijven in het duister rondfladderen. Migrerende vogels die tijdens een
zonsverduistering in de lucht zijn, zouden eventjes op een dwaalspoor kunnen
raken. Zij oriënteren zich, naast veel meer, op de zonnestand. Die zon
kunnen ze, dankzij ultraviolet-waarneming, zelfs door dichte bewolking zien.
Het is de vraag of ze in een zwarte bol met omgevende lichteffecten nog iets
zien, in verwarring raken of op andere richtingsbronnen overschakelen. Hoe
dan ook, zelfs een ernstig dwalende vogel zal het niet lukken per ongeluk
zo met de zonsverduistering mee te vliegen, dat hij er in blijft: de verduistering
beweegt zich daarvoor te snel.
Op Internet gonst het rond dat een van de leuke dingen van een eclips zou
zijn dat allerlei nachtdieren zich opeens laten zien. Dat lijkt, afgezien
van een enkele in het duister voorbijschuifelende pad, wat sterk. Want waarom
zouden nachtdieren in schemerige, soms aardedonkere holen, zich verplicht
voelen zich bij een eclips te vertonen? De meeste zullen er niets van merken.
Er is inderdaad wel waargenomen dat nachtdieren grootscheeps actief werden,
maar daarbij ging het om zeedieren. Het is verrassend, maar er heeft wel eens
iemand in een groot zeeaquarium staan staren, terwijl zich boven hem een zonsverduistering
voltrok. Roofvissen die 's nachts actief zijn, gingen er nu op uit. Koraaldieren
die normaal gesproken 's nachts hun pluimpjes uitsteken, deden dat nu ook.
De natuur kent de vreemdste aanpassingen, maar niet aan de eclips. Er is
geen speciaal eclipsdiertje, dat maar heel sporadisch actief is, geen plant
die zijn zaden alleen tijdens een eclips de wereld instuurt. Eenden dragen
weliswaar op 11 augustus hun zogeheten eclipskleed, maar dat doen ze elk jaar.
Ook kleine aanpassingen zijn er niet, zoals bij dieren die aanvoelen hoe lang
dit gaat duren. Men improviseert erop los. Zeevogels begeven zich vliegend
naar hun rustplaats te land, maar voordat ze er zijn is de eclips alweer voorbij,
en keren ze direct om.
Hoe zien dieren de eclips? Voor vogels en andere dieren die over uitstekende
ogen beschikken zijn de minuten voorafgaande aan de werkelijke verduistering
vermoedelijk verontrustender dan voor mensen. Voor hen zijn sommige optische
effecten, ook door hun razendsnelle verwerking van visuele informatie, indrukwekkender.
Mensen wordt nog wel eens aangeraden een wit A-viertje op de grond te leggen
voor beter zicht op de schaduwbandjes, die lijken op de flikkerende rimpelingen
op de bodem van een zonbeschenen vijver. Veel mensen zien ze, afhankelijk
van de omstandigheden ook boven hun hoofd. Maar vogels zien ze mogelijk veel
beter, een psychedelisch effect dat de paniek alleen maar versterkt. Misschien
kijken ze ernaar als een kip naar het onweer.
Veel dieren merken dat er iets vreemds aan de hand is, en passen hun gedrag
aan. Maar weinig dieren zullen werkelijk het verschijnsel bewust gadeslaan.
Een uitzondering zijn de mensapen. Van deze apen is bekend, net zoals van
chimapnsees, dat ze geboeid zijn door allerlei natuurverschijnselen. Chimpansees
kunnen een goede onweersbui waarderen, daar met ontzag verstild naar kijken
of juist uitgelaten en opgewonden rondrennen. Chimpansees zoeken zelfs wel
doelbewust een goed plekje op een heuvel op, om eens lekker naar een mooie
zonsondergang te gaan zitten kijken. Er is dus geen reden om te veronderstellen,
dat ze een zonsverduistering niet met aandacht beschouwen.
Op 21 juni 2001, met de totale zonsverduistering boven een deel van Afrika,
krijgen ze weer de kans op bijzondere waarnemingen, en apenonderzoekers dus
ook.
|
NRC
Webpagina's
|
| Bovenkant pagina |
