|
|
 ECLIPS IN BEELD ALLEEN IN SUPERLATIEVEN TE BESCHRIJVEN NEDERLAND EN BELGIË OMRINGENDE LANDEN EUROPA OOGGETUIGEN HET WEER WETENSCHAP NATUUR KIJKEN, FOTO'S, FILM MYTHEN EN LEGENDEN BIJBEL REIZEN BOEKEN LINKS  |
En uit wraak at Rahoe de maan op
Is de dikbuikige god Ganesja de dader? Of is er sprake van seksuele gemeenschap
tussen zon en maan? Mythen en legenden over de eclips.
WAAR DENKT U AAN bij het woord 'zonsverduistering'? Leg de gemiddelde Nederlander
van vijftig jaar of jonger die vraag voor, en de kans is groot dat het antwoord
luidt: Kuifje. Velen zijn opgegroeid met de avonturen van de Belgische stripheld,
maar met name Kuifje's bezoek aan de Inca's staat in het geheugen gegrift.
Dankzij Kuifje en de Zonnetempel weten we wat voor verpletterende indruk een
zonsverduistering kan maken. Kuifje, kapitein Haddock en professor Zonnebloem
zouden zonder meer door de Inca's op de brandstapel zijn geroosterd, als Kuifje
niet in een krantenknipsel had gelezen dat op de dag van zijn executie zich
een eclips zou voordoen. En Kuifje zou Kuifje niet zijn om die voorkennis
niet te benutten. Als hij de zonnegod Pachacamac vanaf de brandstapel met
succes om een teken van afkeuring vraagt, wordt het drietal onmiddellijk in
vrijheid gesteld.
Minder bekend (maar zeker zo interessant) is dat Kuifje en de Zonnetempel
is ontleend aan een legende. Het verhaal gaat dat begin deze eeuw een Belgische
kapitein met twintig manschappen in Belgisch Congo gevangen werd genomen door
een kleine stam kannibalen: de Mangbettu. Opperhoofd Yembio zou zijn gevangene,
ene Albert Paulis, zonder pardon in de kookpot hebben gestopt, ware het niet
dat deze vlak voor zijn berechting in zijn almanak las dat er voor die avond
een maansverduistering op het programma stond. ,,Als u mij of mijn mannen
ook maar één haar krenkt'', moet Paulis het opperhoofd hebben
toegeworpen, ,,zorg ik dat de maan afsterft.'' Yembio daagde de kapitein uit
zijn dreigement waar te maken. Toen de duisternis op het verwachte tijdstip
intrad, wierp het opperhoofd zich nederig ter aarde; de Belgische kolonialisten
waren in één klap zesduizend vierkante kilometer en anderhalf
miljoen Afrikaanse kannibalen rijker.
Albert Paulis moet toen al hebben geweten, wat nu een bekend gegeven is:
veel Afrikanen zijn bang voor de zonsverduistering. Anders dan in het Westen
is de eclips in Afrika geen fascinerend natuurverschijnsel. Integendeel. Op
het moment dat de zon zich aan het zicht onttrekt, duiken er umnyanma (kwade
geesten) op. De Zoeloes hebben het tot op de dag van vandaag over de 'Dag
van de dode maan'. Het is volgens de Afrikaanse stam op zo'n dag onverantwoord
belangrijke beslissingen te nemen. Omstreeks 1750 zouden twee Afrikaanse stamhoofden
- Kazanda en Chilumbu - de wapens hebben neergelegd toen 'een donkere heuvel'
te midden van de twee strijdende partijen neerdaalde. Ook de geschiedschrijver
Herodotus meldt dat het een zonsverduistering was die 585 v.C. een einde maakte
aan de vijf jaar lange oorlog tussen de Meden en de Lydiërs. De strijdende
partijen beschouwden het als een teken van de goden; ze sloten een vredesverdrag
en verzegelden het met een dubbel huwelijk.
Minder goed liep het af met Hsi en Ho. Alhoewel de Chinezen - net als bijvoorbeeld
de Maya's en de Druïden - van oudsher uitblinken in het voorspellen van
zonsverduisteringen, kon dit niet voorkomen dat deze twee hof-astronomen in
2134 voor Christus werden onthoofd omdat zij de eclips van 22 oktober niet
hadden zien aankomen. Het mandaat van de Chinese keizer hing nauw samen met
natuurverschijnselen; elke afwijking in de astronomie werd dan ook gezien
als een aantasting van het keizerlijk gezag. In vroeger tijden droegen Chinezen
geluk brengend rood ondergoed tijdens een zonsverduistering die - volgens
een Chinese legende - wordt veroorzaakt door een hongerige hemelse hond of
draak. Het natuurverschijnsel zou een voorteken zijn van politieke instabiliteit.
Tegenwoordig wekken zonsverduisteringen in China weinig beroering meer; voor
de eclips van 1995 richtte de Chinese regering drie observatiepunten op en
werden er speciale treinreizen georganiseerd voor nieuwsgierigen uit omringende
steden.
Toch zijn er genoeg Aziaten die een zonsverduistering met angst en beven
tegemoet zien. Grote boosdoener is demon Rahoe, die volgens een eeuwenoude
hindoe-mythe zonder toestemming van hoofdgod Vishnu de onsterfelijkheidsdrank
'amrta' dronk. De zon en de maan merkten Rahoe op en verrieden hem aan Vishnu,
die hem met zijn discus onthoofdde. De kop van de onsterfelijke demon bleef
in het hemelstelsel rondzwerven als Rahoe, zijn staart als Ketu.Uit wraak
verslindt hij van tijd tot tijd de zon en de maan.
Volgens een andere, minder bekende mythe worden zonsverduisteringen veroorzaakt
door Ganesja, de Hindoe-god met het hangbuikje en het olifantenhoofd. Na een
vijfgangendiner keek Ganesha die zich doorgaans laat vervoeren per
rat of muis gelukzalig om zich heen en zag tot zijn ontzetting dat
de zon en de maan hem in het geniep uitlachten. Ganesja bond daarop een aantal
serpenten om zijn middel en probeerde de hemellichamen als met een lasso binnen
te halen. Toen het hoongelach niet verstomde, droeg deze god de slangen op
de zon en de maan op te eten. En zo geschiedde. Ganesja was slechts onder
één voorwaarde bereid de hemellichamen vrij te laten: op gezette
tijden moest zowel de zon als de maan weer worden opgegeten, om hen te herinneren
aan hun fatale fout.
Vooral Rahoe boezemt veel Aziaten angst in. Om de god gunstig te stemmen
opende de vermaarde Indiase Sri Natji-tempel tijdens de zonsverduistering
van 1995 zijn deuren voor de laagste kasten. Terwijl zij zich aan de voet
van de tempel verzamelden, gooiden de rijken vanaf het dak van de tempel rijst
en graan naar beneden. Elders in het land werd zwart voedsel gegeten, of zwarte
wierook gebrand om de donkerkleurige Rahoe te verdrijven. Sommige Indiërs
togen naar heilige wateren om zichzelf te verschonen van de negatieve effecten
van de zonsverduistering. Weer anderen sloten zich op in hun huizen; veel
kantoren waren die dag gesloten. In Thailand werden speciale offers aan de
goden gebracht; in Cambodja werden kogels op de maan afgeschoten 'om de zon
te helpen ontsnappen'.
In Zuid-Amerika hebben de mythen en legenden over de zonsverduistering
veelal een seksuele lading. Voor veel inheemse volkeren staat een eclips symbool
voor de - al dan niet incestueuze - geslachtsgemeenschap tussen de zon en
de maan. Volgens de Anus, het vier na grootste inheemse volk in Venezuela,
lopen zwangere vrouwen tijdens zo'n samensmelting kans dat de maan hun ongeborene
wegkaapt - hetgeen tot een miskraam zou leiden. En als het hemellichaam ernaast
grijpt, is de kans groot dat het kind geboren wordt met stippels in de vorm
van de maan. Terwijl de moeders zich in hun huizen verschansen, proberen de
kinderen de duisternis te verdrijven door zoveel mogelijk lawaai te maken.
De Arhuako-indianen in Noord-Columbia daarentegen begroeten de zonsverduistering
met offers, omdat zij het begin van een nieuwe wereld zou inluiden. Voor hen
is een eclips een bijna religieuze ervaring; een kans op 'verschoning' en
wedergeboorte.
Overigens doet die mythologische verklaring ook in andere delen van de
wereld opgeld. Naarmate het eind van het millennium nadert, neemt het aantal
apocalytische profetieën hand over hand toe. Volgens diverse onheilsprofeten
zou de komende zonsverduistering het einde van de wereld inluiden. Nostradamus'
voorspelling dat ,,in het jaar 1999 en zeven maanden, uit de hemel een grote
Koning der Verschrikking zal komen, om de grote Koning van Angoulmois uit
de dood op te wekken'' zou volgens sommigen duiden op ,,de grootste eclips
van deze eeuw''. Nostradamus hanteerde immers nog de Juliaanse kalender; hij
doelde dus eigenlijk op 11 augustus 1999.
Het MaxKol Institut, dat Mariaverschijningen op hun apocalyptische waarde
schat, is er stellig van overtuigd dat zich op die datum een wonder zal voltrekken
dat 'de harten van de mensen zal verschonen'. Op www.maxkol.org
valt te lezen dat ,,vlak voor de Ondergang, een lichtgevend kruis aan de hemel
zal verschijnen''. Wie tot inkeer komt, overleeft het wonder. De rest gaat
genadeloos ten onder.
|
NRC
Webpagina's
|
| Bovenkant pagina |
