Naam: Lies Kreuger
Leeftijd: 30
Beroep: secretaresse

,,Mijn oudste zus Saskia kan me als geen ander gestresst maken. Dat is al zo, zolang ik me kan herinneren. Toen we nog thuis woonden, zei ze dat ik dom was, stonk en in de weg liep. We zien elkaar zo min mogelijk, maar als het gebeurt negeert ze me, doet ongeïnteresseerd of maakt botte opmerkingen. Laatst nog op mijn verjaardag: we waren uit eten met mijn ouders, Saskia en mijn middelste zus Petra.

Ik was in een blije bui en bestelde een fles champagne. Saskia snauwde: 'Doe normaal zeg! Ik hoef die troep niet, doe mij maar een koffie verkeerd.' Dat was nadat ze eerder op de avond geroepen had dat ik zulke stomme schoenen aanhad - 'echt Lies'. Op zo'n moment wil ik het liefst naar huis. Dat doe ik dan niet, maar ik voel me wel gekwetst en dat weet ze. Ze weet precies hoe ze me kan raken.

Soms doet Saskia ook bot tegen mijn andere zus Petra, maar die wordt boos en dan bindt ze snel in. Ik zou ook zo moeten reageren, maar dat kan ik niet. Ik ben nu eenmaal meer verlegen en verbaal minder sterk dan Saskia. In feite ben ik het ideale slachtoffer: Ik laat me elke keer weer kwetsen en vecht niet terug.

Ik word gespannen, klap dicht en om het nog erger te maken: ik reageer mijn boosheid soms op iemand anders af. Dan ga ik bijvoorbeeld mijn moeder afsnauwen. Dan haat ik niet alleen mijn zus, maar ook mezelf.

Saskia confronteren met haar gedrag of het uitpraten, heeft geen enkele zin. Ze zou alleen maar van de gelegenheid gebruikmaken om weer op me in te hakken en vindt alles wat ik vind toch 'onzin'. Volgende week zie ik haar weer op mijn moeders verjaardag; ik zie er nu al tegen op.''

De namen van de betrokkenen zijn veranderd.

De buurman

Naam: Marieke van der Vlugt
Leeftijd: 33
Beroep: marketing-assistent

,,Als ik mijn buurman tegenkwam, keek hij me strak aan. Zelfs als ik groette, bleef hij zwijgen. Ik dacht eerst dat hij geen Nederlands sprak.

Meestal stond hij tegen het hekje voor onze huizen geleund. Ik maakte mijn fiets aan dat hekje vast, maar begon dat eng te vinden; altijd die starende blik. Niemand durfde er iets van te zeggen. Ik ook niet - ik kon niet inschatten hoe hij zou reageren. Ik had sterke aanwijzingen dat hij in het criminele circuit zat, dealde. Uit zijn gedrag maakte ik op dat hij zelf ook gebruikte. Er kwamen regelmatig politiemensen bij hem langs, maar ik informeerde bij hen nooit naar mijn buurman. Was bang dat hij dat zou zien. Bovendien, wat moest ik zeggen?

Mijn buurman kocht een volwassen pitbull. Vanaf mijn balkon, dat uitkeek op zijn binnenplaatsje, zag ik hoe hij het beest schopte. Op een dag bekogelde hij hem zelfs met bakstenen. De hond jankte ongelofelijk, bloedde en had allerlei wonden. Totaal overstuur heb ik de Dierenbescherming gebeld, die de hond direct ophaalde. Daarna was ik nog banger: misschien wist hij wel dat ík gebeld had. Iemand die bewust, zonder reden zijn hond mishandelt, is tot ergere dingen in staat.

Als ik de deur uit wilde, wachtte ik vaak tot hij weg was; als hij bij thuiskomst buiten stond, maakte ik soms weer rechtsomkeert. Moest ik langs hem lopen, dan sloeg mijn hart over. Ik keek altijd of er getuigen waren, voor het geval er iets zou gebeuren. Ik werd er boos van.

Uiteindelijk besloot ik te verhuizen. Qua ruimte ging ik erop achteruit, maar ik geniet ervan dat ik me weer veilig voel. Ik heb mijn oude straat nooit meer teruggezien. Absurd dat ik die zenuwslopende situatie anderhalf jaar heb volgehouden.

De acteur

Naam: Hans Croiset
Leeftijd: 63
Beroep: toneelspeler

,,In al die jaren dat ik speel, heb ik nog geen systeem ontdekt dat de plankenkoorts, de allervreselijkste vorm van stress die ik ken, vermindert. Aanvankelijk had ik er geen last van; ik had geen idee waar toneelspelen eigenlijk over gaat.

Dat veranderde in één klap halverwege een voorstelling van Midzomernachtsdroom. In paniek realiseerde ik me hoe gevaarlijk en bezwaarlijk mijn beroep is: al die mensen die naar je kijken. Plankenkoorts is natuurlijk pure faalangst.

Toch roep ik de stress zelf op, om mijn concentratie op te peppen. Als ik 's avonds moet spelen, ga ik meestal nog vrij rustig naar de schouwburg toe. Maar vanaf het moment dat ik de ingang gepasseerd ben, ben ik verloren. Ik voel me ziek en krijg overal in m'n lichaam - in m'n schouders, in m'n borst - kramp. Ik denk: 'Waarom doe ik mezelf dit aan? Ik kan net zo goed van de Eiffeltoren springen.' Ik heb het meeste last van plankenkoorts voor de première, als ik de hoofdrol speel of de eerste zin moet uitspreken. Tussen zeven uur en kwart over acht, als de voorstelling begint, ben ik altijd mijn eerste regels kwijt.

Toch zou ik zonder de spanning niet zo goed spelen. De stress is een katapult die ervoor zorgt dat ik uiteindelijk maximaal geconcentreerd wegvlieg. Het is ook een schoonmaakproces; met uiterste zelfdiscipline ruim je al je gedachten op. Dat proces verandert nooit: ik begin elk nieuw stuk als een beginner. Dat moet ook, anders zou ik op routine gaan spelen.

Om me aan de stress te onttrekken, heb ik zelfs een tijd lang minder gespeeld. Waarom ik uiteindelijk toch dit vak ben blijven uitoefenen? Pure behaagzucht en ijdelheid! Of misschien ben ik wel verslaafd aan het verhoogde adrenalinegevoel.''

Vraaggesprekken: Rentsje de Gruyter