In geldzaken is het generatieconflict nog altijd zichtbaar. Geef nooit meer uit dan je hebt, zegt de oude calvinist. Leen zo veel je maar kunt, luidt de moderne opvatting. Het gezin, de vader, diens dominee en hun financiën - een portret.

Jannetje Koelewijn

Het gezin

Hij: ,,Mijn vader kijkt alleen maar. Hij zegt niks.''

Zij: ,,Nou, Jacques, daar ben ik het niet mee eens. Moet je hem over je zus horen.''

Hij: ,,Mijn zus? Wat bedoel je?''

Zij: ,,Dat zij zo mooi woont. In haar huurflat. Dat zij geen auto nodig heeft, zo dicht bij het station.''

Hij: ,,Ja, nou?''

Zij: ,,Wat denk je dat hij daarmee bedoelt? Denk je niet dat hij jou iets wil laten voelen?''

Jacques en Caroline de Graaf heten ze, 41 en 37 jaar. Ze zitten naast elkaar op de bank. Een zachte, brede driezitsbank, bekleed met Marokkaanse stof - wijnrood, staalblauw, olijfgroen. Hun zoontjes, vier en anderhalf, liggen net in bed, doodmoe - de oppas heeft ze vanmiddag meegenomen naar Artis. Hun moeder heeft intussen de vakantiefoto's in hun babyboeken geplakt, daar had ze mooi even tijd voor. Drie weken op een Italiaans landgoed, met de autoslaaptrein. Sindsdien zegt hun oudste jongetje grazie als je hem iets geeft. En een ijsje heet gelato.

Hij: ,,Te veel speelgoed, daar heb ik een hekel aan.''

Zij: ,,Dat zie je wel veel in deze buurt. Dat kinderen én lego hebben én playmobil én blokken én...''

Hij: ,,Onze kinderen speelden in de vakantie met steentjes en stokjes.''

Zij: ,,Wij letten er goed op dat we ze niet verwennen.''

Hij: ,,Wat ik ook zo erg vind: speelgoed dat meteen stuk gaat. Ik vind het niet erg om geld uit te geven. Maar geld uitgeven aan iets waardeloos, dat vind ik vreselijk. Dat heb ik wel overgehouden van vroeger.''

Hij werkt bij een zakenbank, hij doet beleggingen in onroerend goed. Zij was account manager bij een reclamebureau, maar daar is ze nu net mee opgehouden. Ze werden allebei gek van het gevlieg en geren, de hele dag, 's morgens om de kinderen op tijd op de crèche te krijgen en 's middags om ze er weer op tijd vandaan te krijgen.

Hij: ,,Na mijn laatste promotie verdien ik zoveel dat het geen probleem meer was. We hebben een hypotheek van anderhalf miljoen, dat kan gemakkelijk met mijn salaris.''

Zij: ,,Hé Jacques, goed om te horen dat het geen probleem meer voor je is.''

Hij: ,,Ik wist niet zeker of het leuk zou zijn om een vrouw thuis te hebben.''

Zij: ,,Je zei dat we ons veel minder zouden kunnen permitteren.''

Hij: ,,En nu denk ik dat dit een prettiger leven is. En als we een nieuwe auto nodig hebben, dan verhoog ik de hypotheek.''

Zij: ,,En als we op wintersport willen?''

Hij: ,,Dan doen we dat op ons doorlopend krediet.''

De vader van Jacques

,,Ik heb in heel mijn leven één keer een lening afgesloten. Dat was in 1964, toen ons vijfde kind net was geboren. We hebben toen een wasmachine gekocht, een Constructa, voor achttienhonderd gulden. Mijn zoon heeft me weleens voorgerekend dat die machine omgerekend nu achttienduizend gulden zou hebben gekost. Het was voor mij een onvoorstelbaar groot bedrag. Ik verdiende toen als referendaris bij de gemeente elfhonderd gulden netto in de maand. Mijn ouders, mijn zuster, mijn hele familie stond versteld. Geld lenen, dat déden wij niet. Als wij een grote aankoop moesten doen, dan spaarden wij eerst. Ik weet nog goed dat ik het aan mijn vader vertelde. Ik zei: vader, ik weet dat u het moeilijk zult vinden, maar het is winter, we hebben er nu drie in de luiers en Corrie krijgt last van haar gewrichten door het wringen. Van haar gewrichten, zei hij. Je moeder heeft nog nooit last van haar gewrichten gehad.''

De dominee

Drie rotanstoeltjes om een rotantafeltje, op de bovenverdieping van een rijtjeshuis in Amersfoort. Zijn vrouw presenteert koekjes uit een trommeltje, maar hij neemt er niet van. Het is zo tijd voor de middagboterham.

Jaap van Verseveld, 60 jaar, vroeger de dominee van de familie De Graaf toen die nog in Amsterdam woonde, nu voorganger van de Samen op Weg-gemeente in Amersfoort: ,,Toen ik hier beroepen werd, raadde iedereen me aan om een huis te kopen. De kerk heeft hier geen pastorie. Iedereen zei: doe het nou maar, een koophuis komt naar je toe. Ik heb het nooit serieus overwogen. Deze dominee koopt geen huis. Ik vind het te patserig. Bezitsvorming leidt tot afstand tussen de mensen. Volgens Paulus is geldzucht de wortel van alle kwaad. Luther zei: rijkdom is een zegen van God, maar het is een gevaarlijke zegen.

,,Ik heb een heel behoorlijk inkomen, ik verdien hetzelfde als een leraar. Ik kan me wat veroorloven. Maar ik doe het niet. Het pást niet, vind ik. Het smáákt niet als je weet dat in andere delen van de wereld de kinderen van de armen sterven. Een christenmens moet zijn geld besteden aan hén. Om die reden heb ik mijn auto ook weggedaan. Ik dacht: is het nou echt nodig om je met de auto te verplaatsen? Als ik weer eens kletsnat op de fiets zit, twijfel ik ook wel eens. Maar dan denk ik: vergeleken met de armen leef ik nog als God in Frankrijk. Vrienden dachten dat we geen auto hadden, omdat we hem niet konden betalen. Ze boden ons hun oude auto aan. Ik zei: het hoeft niet, echt niet. Ze konden het zich niet voorstellen.

,,Natuurlijk, Abraham was een rijk man en ook Salomo was heel rijk. Maar het was geen private rijkdom. Al Abrahams slaven deelden in zijn bezit. En Salomo had heel veel vrouwen, wat op zichzelf niet goed te praten is, maar hij onderhield hen wel. Het enige wat Abraham aan het eind van zijn leven bezat was de grond waarin hij zijn vrouw Sarah had begraven.''

De vader

,,Toen ik met pensioen ging, heb ik een kleine bungalow gekocht. Het geld had ik op de bank staan. Mijn zoon was boos, hij zei: vader, ook al hebt u het geld, neem een hypotheek, u kunt het aftrekken van de belasting! En van mijn spaargeld, zei hij, moest ik aandelen kopen. Dan verdiende ik dubbel. Ik zei: dan verdien ik dus geld waar ik niet voor heb gewerkt - ik wil het niet en ik doe het niet.

,,We hebben er ruzie om gekregen. Hij zei: waarom zorgt u niet dat uw vermogen groeit, later profiteren alle kinderen. Ik zei: kinderen hebben geen recht op een erfenis - dat is ook geld waar niet voor is gewerkt.''

De dominee

,,Voor het vaderland wegleven, doen waar je zin in hebt - het is de menselijke inborst. En hoe groter de welvaart, hoe meer men eraan toegeeft. De mens is onverzadigbaar. Ik predik mijn boodschap, maar er zijn maar weinig die er gehoor aan geven. Men zegt: u heeft groot gelijk dominee. Ze doen een bedrag in de giftenpot en ze zetten de zaak op de oude voet door. Het schuldgevoel daarover zie ik steeds minder worden.

,,Ik kan dat niet veranderen. Het enige wat ik kan doen is: zelf in overeenstemming met mijn eigen geweten leven. En dan valt er op mij ook nog van alles aan te merken. Ik heb bijvoorbeeld veel boeken. En ik ga met vakantie. We reizen per trein en we kamperen, maar toch: vakantie.

,,In deze vakantie las ik trouwens dat boek van Grisham, Het Testament, een bestseller. Het gaat over een man die drie gezinnen heeft en elf miljard dollar nalaat. Bij de notaris blijkt dat hij het geld bestemd heeft voor een van zijn dochters van wie niemand wist dat ze bestond. Ze wordt opgespoord, ze blijkt zendelinge te zijn in het oerwoud van Brazilië. Elf miljard, zegt ze. Hoef ik niet. Prachtig boek. Maar voor de meeste mensen totaal onrealistisch.''

Het gezin

Hij: ,,Mijn vader had het relatief gemakkelijk. Hij werkte bij de overheid, hij kreeg elk jaar zijn periodiek en hij hoefde nooit bang te zijn voor zijn baan.''

Zij: ,,Wij lopen meer risico.''

Hij: ,,En we werken harder. En ik vind: als je hard werkt, mag je goed leven.''

Zij: ,,Daarin zijn wij nog heel calvinistisch.''

Hij: ,,Bovendien ben ik niet zuinig met mijn donaties aan de kerk.''

Zij: ,,Jouw vader laat zonder blikken of blozen een nieuwe verwarmingsketel van twintigduizend gulden installeren. Maar als hij hier komt eten en je maakt kalfsrollade voor hem klaar, dan zegt hij: je kunt toch ook raapstelen eten?''

Hij: ,,Hij heeft ook net een nieuwe auto gekocht, met airco.''

Zij: ,,En dan zegt hij: kan ik ook niet helpen, die zat er standaard in.''