Judith Eiselin
Kinderen van gescheiden ouders lopen zelf een verhoogde kans op een mislukt huwelijk. Ze kampen met schuldgevoelens.

Uit al deze post blijkt hoe ingrijpend een scheiding voor kinderen is. Een buitenbeentje ben je allang niet meer als je ouders uit elkaar gaan, maar ondanks alle lotgenoten in de nabijheid blijft een scheiding voor elk kind een eenzaam avontuur met ver strekkende gevolgen.

Veel kinderen voelen zich schuldig, denken dat ze partij moeten kiezen en zijn bang helemaal alleen achter te blijven. Ook op de lange duur blijven de gevolgen van een scheiding voelbaar. Voor kinderen van gescheiden ouders is de kans dat hun eigen huwelijk misloopt anderhalf keer zo groot als voor kinderen van bij elkaar gebleven ouders. Dit bleek uit onderzoek van socioloog prof.dr. J. Dronkers, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.

Cecile Kramer (30), uitgeefster, is twee jaar geleden getrouwd. Haar ouders scheidden toen ze twaalf was, die van haar man toen hij acht was. ,,Ons huwelijk stoelt op de scheidingen van onze ouders, denk ik. Ik was er al jaren aan toe om te trouwen. Ik wist zó goed hoe het niet moest, dat ik het aandurfde. Voor mijn man was het andersom. Hij heeft juist jaren getwijfeld, ook door de scheiding. Hij wilde dat zijn toekomstige kinderen in geen geval aandoen.'' Cecile en haar man waren al twaalf jaar bij elkaar toen ze het huwelijk eindelijk aandurfden. In de wieg krijst een roze babytje. Het zal dit jaar voor het eerst Kerstmis vieren, vier keer achter elkaar, want zijn ouders willen geen van hun vaders en moeders voor het hoofd stoten.

Verreweg de meeste telefoontjes bij De Kindertelefoon Amsterdam gaan over seks en verliefdheid, maar een op de tien gesprekken gaat over het gezin. Huisregels, weglopen en scheiding komen vaak aan de orde. ,,Het is moeilijk precies na te gaan wie er allemaal over scheiding bellen'', zegt medewerker Edwin uit Amsterdam. ,,Het vormt vaak de vermoedelijke achtergrond van een heel ander probleem, zoals onzekerheid. We komen daar niet altijd achter.''

Tweemaal zoveel jongens als meisjes bellen over scheiden, bleek uit het landelijke onderzoek. Edwin: ,,Meisjes durven eerder uit te huilen bij vriendinnen of de meester, jongens doen stoer, alsof het ze niets kan schelen. En als er niemand thuis is, bellen ze ons.''

Het merendeel van de bellers was boven de twaalf. Veel gesprekken betroffen de angst voor een dreigende scheiding. Een fragment uit een gesprek: ,,Mijn ouders gaan scheiden.'' ,,Hoe weet je dat?'' ,,Ik heb mijn moeder al twee keer met een andere man door de stad zien lopen.'' Andere kinderen belden over de bezoekregeling, de nieuwe partner(s) van de ouders of de gedwongen verhuizing. Eenderde deel belde over de voor bijna elk kind bijzonder zware keuze bij welke ouder te gaan wonen.

Het onderzoek resulteerde in de brochure Mijn ouders gaan scheiden, die inmiddels aan een vierde druk toe is. Kinderen kunnen de folder gratis opvragen bij alle kindertelefoons en kinderrechtswinkels. Behalve dat ze informatie geven over rechtbank, advocaat en het hoorrecht steken de korte tekstjes kinderen een hart onder de riem. Onder het kopje 'Bij wie moet ik wonen?' staat: 'Wat je ook kiest, bedenk altijd: het is niet jouw schuld dat je moet kiezen; als je kiest vóór de ene ouder betekent dat niet dat je kiest tégen de ander; je kunt er als kind niet altijd op rekenen dat je ouders of de rechter precies doen wat jij wilt.'

Pedagoog H. van Schooten, gepromoveerd op echtscheiding en ouderschap, wijst erop dat ook al is de partnerrelatie voorbij, de ouderrelatie tussen beide echtelieden dat nooit zal zijn. Zij moeten elkaar in hun rollen als moeder en vader blijven aanvullen.

Hilda Offerhaus (55), vrij gevestigd kinder- en jeugdpsychotherapeute in Haarlem, komt de gevolgen van een scheiding voor kinderen dagelijks tegen. Bij de meeste kinderen die via schooladviesdiensten, school- of huisartsen of via-via bij haar terechtkomen, vormt de scheiding van hun ouders een onderdeel van de problematiek. ,,Individuele therapie ligt als het alleen gaat om het verwerken van de scheiding niet zo voor de hand. Maar het kan de druppel zijn voor een kwetsbaar kind, iets waardoor de problemen pas echt beginnen.''

Soms nodigt Offerhaus de ouders in plaats van het kind in haar praktijk uit. Ze bespreekt de eventuele wraakgevoelens van de ene ouder jegens de ander en het gedonder met de omgangsregeling, waarvan het kind de dupe dreigt te worden. Voor kinderen is in de meeste plaatsen wel groepstherapie mogelijk, bij een RIAGG of bijvoorbeeld een Bureau Jeugdzorg. Veel voorkomende schuldgevoelens worden daar besproken, behandeld en uitgebeeld in een rollenspel. De kinderen ondervinden steun van elkaar.

Voor jonge kinderen en echtscheidingsperikelen is sinds jaar en dag veel aandacht. Maar onderzoek naar de moeilijkheden die volwassen kinderen, die al uit huis waren op het moment van de scheiding, alsnog ondervinden, is in Europa nauwelijks gedaan. Jaro van der Ende (24) hoorde op haar negentiende dat haar ouders van plan waren uit elkaar te gaan. Een verwarrende ervaring, waarover ze in de boeken die ze las voor haar studie klinische psychologie aan de Universiteit van Amsterdam niets kon vinden. Daarom besloot ze er zelf haar afstudeerscriptie over te schrijven, die noodgedwongen grotendeels gebaseerd is op Amerikaans onderzoek.

De omgekeerde wereld lijkt het, als je moeder of vader 'op kamers gaat' en je bij haar of hem keukenkastjes staat op te hangen, in plaats van zij bij jou. Net als jonge kinderen ondervinden 'volwassen kinderen' volgens Van der Ende ongeloof, boosheid, loyaliteitsproblemen en bovendien een concretere angst voor toekomstige relaties.

Het verschil tussen ouder en kind kan plotsklaps verdwijnen tijdens de scheiding. Omdat de kinderen rijp genoeg worden geacht met een dergelijke gebeurtenis om te gaan, komt papa of mama bij ze uithuilen. Gevoegd bij de veranderingen die uit huis gaan en aan een studie of baan beginnen met zich meebrengen, leidt de ouderlijke scheiding tot extra stress. Vaak komt het totaal onverwachts dat de ouders alsnog, na al die jaren, uit elkaar gaan. Volwassen kinderen kunnen zich bedrogen voelen: zijn de ouders al die tijd alleen voor hen bij elkaar gebleven? De kinderen nemen vaak afstand, tot de ouders ieder voor zich een nieuw evenwicht hebben gevonden.

Kaspar de Hoef (31), succesvol advocaat in New York, staat op het punt om te trouwen. Hij was 21 toen zijn ouders scheidden. ,,Ik was geschokt, maar bemoeide me er niet mee. Ik ging op in het studentenleven. Daar heb ik veel spijt van, want mijn moeder was zo zielig en eenzaam. Mijn vader niet, die had een nieuwe vriendin.'' Kees Schouten (26) maakte het ook onlangs mee. Hij maakt zich zorgen om zijn beide ouders, zijn vader die nergens toe lijkt te komen, zijn moeder die in haar eentje in een nieuwe stad maar moeilijk haar draai vindt. Toch ziet hij ook een voordeel: ,,Mijn contact met hen allebei is volwassener geworden. Ze komen met hun problemen nu naar mij toe. Het voelt gelijkwaardiger. Ik zie ze meer als individuen, noodgedwongen misschien, maar het bevalt goed. Samen, als gezin, vervielen we snel in alledaagse, oppervlakkige praat.''

De namen van de kinderen in dit artikel zijn op hun verzoek gefingeerd.