Yaël Vinckx
Marokkaanse en Turkse vrouwen scheiden veel minder vaak dan Nederlandse. Dat is niet zonder reden.
Marokkaanse Vrouwenvereniging Nederland, Marius van Bouwdijk- Bastiaansestraat 60, 1054 SP Amsterdam, (020) 6 89 05 48.

EEN MAROKKAANSE, jonge vrouw is pas enkele maanden bij haar man in Nederland. Maar ze wil bij hem weg - liever vandaag dan morgen. Hij mishandelt haar. De vrouw ziet wel op tegen een scheiding, die schande over haar familie zal brengen. Bovendien is ze voor haar verblijfsvergunning afhankelijk van haar man. Haar echtgenoot wil het huwelijk niet verbreken en zegt daarom alleen naar Marokkaans recht te willen scheiden. In dat geval kan de vrouw geen scheiding aanvragen.

De Nederlandse rechtbank beslist echter anders; hier kan een huwelijk naar Nederlands recht worden verbroken. In hoger beroep blijkt het gerechtshof er anders over te denken. De vrouw is slechts enkele maanden hier, de man spreekt amper Nederlands. Het Marokkaanse recht is op dit echtpaar van toepassing. Toch mag de echtgenoot niet te vroeg juichen. Het gerechtshof acht mishandeling dan niet bewezen, maar wel aannemelijk. Op grond daarvan kan de echtscheiding toch doorgaan.

De Marokkaanse vrouw is een cliënte van de Haagse advocate Marion Raven. Haar verhaal herbergt alle ingrediënten van een allochtone scheiding: schaamte en schande over de familie, angst om de verblijfsvergunning te verliezen en terug te worden gestuurd naar het land van herkomst. Veel vrouwen zien om deze redenen af van een echtscheiding, aldus Raven.

Ravens kantoor ligt in een winderige hoek aan de Hoefkade, levensader van de Haagse Schilderswijk. Bladeren en huisvuil waaien over de stoep. De advocate heeft voornamelijk allochtone cliënten, afkomstig uit de Schilderswijk. Jaarlijks behandelt ze zo'n 250 zaken; 40 procent betreft echtscheidingen. Ondanks emotionele en juridische hindernissen ziet Raven het aantal echtscheidingen toenemen, zowel bij allochtone als gemengde huwelijken.

In 1992 stonden tegenover duizend gehuwde Turkse en Marokkaanse vrouwen tussen de 35 en 50 jaar vijf gescheiden vrouwen, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Tegenover duizend gehuwde autochtone vrouwen in dezelfde leeftijd stonden 111 gescheiden vrouwen. Turken en Marokkanen scheiden dus beduidend minder vaak dan Nederlanders.

Maar het lage percentage wordt ook veroorzaakt door het feit dat Turkse en Marokkaanse vrouwen vaak snel hertrouwen of na hun scheiding Nederland moeten verlaten. De eerste drie jaar is de vrouw voor haar verblijfsvergunning immers afhankelijk van haar man. Scheidt ze in deze periode, dan moet ze in principe Nederland verlaten. Nederland wil zo schijnhuwelijken tegengaan.

In Ravens praktijk vragen Turken vaker een echtscheiding aan dan Marokkanen. ,,Turkse vrouwen komen meer voor zichzelf op.'' De familie van de vrouw speelt een belangrijke rol. Staat deze niet achter de scheiding, dan dreigt de vrouw te worden verstoten. Niet iedereen is bereid dat risico te lopen.

Een Turkse vrouw die haar echtscheiding doorzet, wacht een hele papierwinkel. Turkije erkent een Nederlandse echtscheiding niet; die moet in Turkije worden geëffectueerd. Turkije erkent ook geen huwelijk in gemeenschap van goederen. Daardoor verliest de vrouw haar aanspraken op bijvoorbeeld grond of een tweede huis in Turkije.

Aan de andere kant profiteren sommige vrouwen van dit Turkse recht. Zo kunnen Nederlandse schuldeisers die achter Turkse vrouwen aan zitten voor openstaande rekeningen worden afgepoeierd, zegt Raven. Dat komt goed uit, want financiële problemen vormen volgens haar regelmatig de aanleiding voor een Turkse vrouw om te scheiden. ,,Want wie zitten er in de illegale gokhuizen in de Schilderswijk?''

Een Marokkaanse vrouw stuit op andere problemen. Het recht in haar geboorteland is gebaseerd op de sharia, islamitisch recht. Een echtscheiding die in Nederland is uitgesproken, wordt daarom niet altijd erkend. Een Marokkaan (m/v) kan dus in Nederland zijn gescheiden, maar is in Marokko nog steeds getrouwd. Trouwt een vrouw opnieuw, dan kán zij tijdens een bezoek aan Marokko worden beschuldigd van overspel. En kan ze in de gevangenis belanden.

De sharia biedt een Marokkaanse vrouw ook minder rechten dan de man. Ze kan wel een scheiding aanvragen als haar echtgenoot niet aan ,,zijn huwelijkse verplichtingen voldoet'' (bijvoorbeeld niet met haar naar bed gaat), zonder haar toestemming een tweede vrouw neemt of haar zwaar mishandelt of verwaarloost. Maar een Marokkaanse rechtbank vraagt wel bewijzen. Anders wordt het huwelijk niet ontbonden.

Dan blijken veel vrouwen niet van deze bewijslast op de hoogte te zijn, zegt Samira van de Marokkaanse Vrouwenvereniging Nederland. ,,Als ze bijvoorbeeld nooit aangifte deed van mishandeling, kan ze de Marokkaanse rechter niets tonen.'' De vereniging stelt zich ten doel Marokkaanse vrouwen voor te lichten over deze zaken. Samira: ,,Maar anders dan veel Nederlandse instanties zijn wij er niet op uit de Marokkaanse vrouw te bevrijden uit haar huwelijk.''

Het Marokkaanse recht biedt de man ook de mogelijkheid zijn vrouw te verstoten. Hij moet dan, in het bijzijn van een getuige, zijn echtgenote drie keer vertellen dat hij haar verstoot. De opvatting van de vrouw doet er niet toe. Samira wijst er op dat verstoting alleen nog op het platteland in Marokko een geaccepteerd gebruik is, maar in de grotere steden allang geen regel meer is.

Wel komt verstoting tijdens een vakantie in Marokko voor. De man neemt dan het paspoort van zijn vrouw en kinderen in en verdwijnt met de papieren naar Nederland, soms met een jongere vrouw. De echtgenote blijft met haar kinderen verslagen achter. Samira: ,,Wij raden sommige vrouwen daarom aan hun paspoort bij zich te houden of een kopie hier achter te laten.''

Een wetsvoorstel van minister Sorgdrager (Justitie) stuitte dan ook op protest van de Marokkaanse vrouwenvereniging. Sorgdrager stelde ruim een jaar geleden voor verstoting van de vrouw door haar Marokkaanse man in Nederland te erkennen. Samira: ,,Wat in Marokko al achterhaald is, zou in Nederland worden getolereerd.'' Samira was niet de enige die protesteerde. Het wetsvoorstel werd dan ook ingetrokken.

Verstoting mag dan in de grotere Marokkaanse steden niet langer worden geaccepteerd, veel Marokkaanse vrouwen in Nederland komen uit het Rif-gebergte. Dat is een achtergebleven, traditioneel gebied in het noorden van Marokko. Advocate Raven zegt regelmatig verstoten vrouwen te ontmoeten. ,,Ze berusten er vaak in, zijn blij van hun man af te zijn.''

Maar verstoting heeft consequenties voor de vrouw. Het islamitisch recht geeft de man immers de voogdij over de kinderen. Volgens Raven zijn sommige vrouwen bang dat, bij vakantie in Marokko, de ex-schoonfamilie de kinderen zal afpakken. ,,Dus blijven ze liever hier'', aldus Raven.

Ook de gescheiden, mishandelde vrouw bleef in Nederland. Na het oordeel van het gerechtshof dreigde ze het land te moeten verlaten. Ze was immers nog maar enkele maanden in Nederland; te kort om een zelfstandige verblijfsvergunning in de wacht te slepen. Maar ze ontmoette een Nederlandse man, trouwde met hem en kreeg zo toch een vergunning. Inmidddels hebben ze een kind.