NIEUWS | TEGENSPRAAK | SUPPLEMENT | AGENDA | ARCHIEF | ADVERTENTIES | SERVICE

Overzicht eerdere afleveringen  BOMMEL  MET UW WELNEMEN  MARTEN TOONDER  PERSONAGES  BOMMELDINGEN  OEUVRE  BOVENSTE TIEN  INTERVIEWS  DICHTBUNDEL  KOOKBOEK  BEGRIPPEN

Begrippen Minkukel Het woord minkukel maakte zijn debuut in de Nederlandse taal op 23 februari 1963, in aflevering 4.835 van verhaal 102 Tom Poes en het Kukel. Ra-ra, een mannetje met een dokterstas, meet met een soort stetoscoop Prlwytzkofski's kukel. Dat valt niet goed uit: ,,Geen plus, verklaarde hij [Ra-ra], na een ogenblik aandachtig geluisterd te hebben. ,,Een min-kukel. Dank u.'' Min-kukel wordt hier heel anders gebruikt dan tegenwoordig. Waar kukel wel voor staat, wordt in het verhaal niet onthuld. Het is geïnterpreteerd als 'onbevangen kijk op de wereld' en als I.Q. Maar dat laatste klopt volgens Toonder niet. Hij schrijft ergens: ,,Oppervlakkige lezertjes verwarren kukel wel eens met het I.Q. uit de keuken van drs. Zielknijper. Maar zo eenvoudig is het niet. (...) Het moet dus meer en anders zijn en vermoedelijk bestaan uit eigenschappen die meestal door een teveel aan rede verdrongen worden; zoals bijvoorbeeld gevoel, fantasie, liefde en dergelijke.'' Inmiddels gebruiken wij minkukel - zonder streepje - voor 'domkop, domoor'. Denkraam Het woord denkraam debuteerde op 7 januari 1950 in de Nederlandse taal, in aflevering 870 van verhaal 38 Tom Poes en Kwetal, de Breinbaas. Heer Bommel ontmoet Kwetal en vraagt hoe hij heet, maar Kwetal begrijpt hem verkeerd. ,,Neem me niet kwalijk!'', mompelde de oude, ,,er schijnt een fout in mijn denkraam te zijn! Ik volg u niet. Ik heb daar trouwens meer last van, van mijn denkraam bedoel ik.'' Kwetal gebruikt denkraam in de betekenis 'verstand, brein, geest', maar in de omgangstaal werd het al snel gebezigd voor 'denktrant, kader waarbinnen iemands denken zich afspeelt'. Mogelijk is het Engelse frame of mind van invloed geweest. Van Dale vermeldt denkraam sinds 1970. Het wordt nog zeer regelmatig gebruikt, vaak in combinatie met een bijvoeglijk naamwoord. Een kleine greep uit recente krantenberichten: 'het theoretisch denkraam' (van Einstein), 'het middeleeuwse denkraam', 'het astrale denkraam', 'het neogotische denkraam' en het 'religieuze denkraam'. Kortom: een volledig ingeburgerd Toonderwoord. Kommer en kwel De uitdrukking kommer en kwel debuteerde op 20 april 1960 in de Nederlandse taal, in aflevering 3.985 van verhaal 89 Heer Bommel en de Hachelbouten. Bommel ontmoet een mannetje met een wandelstok, een haakneus en een lange sik. Het is Hobbel Hachelbout, die hem somber voorspelt: ,,Het is duidelijk, dat er zwarte tijden voor uw deur staan: uw huisnummer, dat 13 is, een oud ravennest, dat op uw hoofd valt, een zEEr slecht voorteken; die kale plek in uw tuin... een heksenkring. Het is alles kommer en kwel. 't Is hachelijk. Hiertegen helpt alleen berusting.'' De gangbare, veel oudere, verbinding was kommer en gebrek (en daarvoor kommer en honger). Toonders kommer en kwel zal mede vleugels hebben gekregen door de alliteratie. Van Dale vermeldt de verbinding sinds 1984, zonder naar Toonder te verwijzen. Enkele voorbeelden van recent gebruik: 'Kommer en kwel van een junkie', 'kommer en kwel op de beurs' (november 1997) en 'slordige kommer- en kwellectuur'.

NRC Webpagina's 2 april 1998

   Bovenkant pagina