Celebration

Aan het begin van het dorp staat een tijdelijk bezoekerscentrum, bestaande uit twee containers die, grapje, met platte filmdecors zijn omgetoverd in gezellige huisjes. Wel echt, of althans driedimensionaal, zijn de witte houten hekjes eromheen en de ouderwetse metalen brievenbus op een houten paal. Bij de ingang hangt een grote banier met een spreuk van Oom Walt uit de jaren vijftig: ,,Ik geloof niet dat er waar dan ook in deze wereld een uitdaging te vinden is die belangrijker is voor mensen overal dan het vinden van oplossingen voor de problemen van onze gemeenschappen. Ik zou graag een bijdrage leveren aan het bouwen van een model community.''

Disney was in de jaren vijftig al bezig met plannen voor een Experimental Prototype Community of Tomorrow (EPCOT). Er stond hem een futuristisch stadje voor ogen, met torens en een monorail op stelten en woningen, bedrijven en zelfs industrie. Maar hij overleed voordat hij dat plan kon verwezenlijken. Het idee is verworden tot het huidige gelijknamige themapark, waar de internationale verbroedering wordt uitgebeeld aan de hand van platvloerse clichés als Japanse tempels, Noorse chalets en Franse cafés.

Met een bouwvakkershelm op, en vanuit een busje, mag ik zien hoe het dorp alsnog in zijn geest verrijst. Celebration krijgt een duidelijk centrum aan een kunstmatig meertje met kano's en roeibootjes; langs het water loopt een promenade met winkels en bioscopen, een computergestuurde fontein en voorstellingen in de open lucht ("family entertainment') bij mooi weer. Het winkelapparaat zal hier geen probleem zijn, daar staat Disney voor garant - en de firma houdt ook alle openbare gebouwen in eigendom. Even is overwogen de auto uit het dorp te weren, maar dat dreigde tot een Main Street USA zoals zoals in de themaparken te leiden en dat idee is snel verworpen. Er rijden dus straks auto's door de straten, die anders dan in Seaside niet met rode klinkers zijn geplaveid maar gewoon met asfalt. Daarnaast wordt er acht mijl aan fiets- en wandelpaden aangelegd.

Voor de woningen loopt het al storm. Op de loterij voor potentiële kopers kwamen vijfduizend belangstellenden, voor de eerste driehonderd huizen. De toekomstige huiseigenaren - voor meer dan de helft gezinnen met kinderen - kunnen kiezen uit zes "stijlen': Classical, Victorian, Colonial Revival, Coastal, Mediterranean and French. ,,Het zijn fantasiestijlen'', bekent de Newyorkse architect Robert Stern, voorvechter van traditionele - of althans traditioneel lijkende - bouwkunst in de Verenigde Staten. Hij bouwt regelmatig voor Disney en was een van de ontwerpers van het masterplan voor Celebration. Disney maakt zeker al tien jaar gebruik van gerenommeerde architecten, bij voorkeur postmodernisten die hun beelden uit het verleden halen, zonder zich al te zeer om de historische juistheid te bekommeren. Zo bouwt Philip Johnson het stadskantoor van Celebration, Michael Graves het postkantoor en Aldo Rossi drie kantoorgebouwen, waarvan er twee al klaar zijn.

Een van de voordelen van projectontwikkeling door een vermogend bedrijf als Disney, zegt Stern, is dat alles in één keer gerealiseerd kan worden. als het dorp "open gaat' zijn alle faciliteiten aanwezig. Maar wordt het karakter van een dorp niet juist bepaald door de organische groei over langere tijd? Streng zegt hij: ,,Dit is geen organisch land! Een groep mensen stapten in een boot en kwam hierheen, ze komen trouwens nog steeds, en als ze met hun huifkar niet meer verder konden of wilden vestigden ze een nederzetting. Wat is daar nou organisch aan?''

Wel heeft Amerika een lange traditie van stadsplanning. Stern noemt als voorbeeld Central Park in New York: ,,De ontwerper Frederick Olmsted stelde een dikke handleiding op voor het park, niet alleen voor de inrichting maar ook voor het onderhoud, de afstand van de huizen tot de straten eromheen, de minimumprijzen van de huizen die eraan liggen en de afstand tussen de huizen en de straat.'' Stern heeft dan ook geen moeite om te accepteren dat in een veranderlijke maatschappij als de Amerikaanse, regels nodig kunnen zijn. ,,Wij hebben geen paus, geen adel, iedereen is gelijk. Wanneer iedereen gelijk is is het misschien nodig een paar spelregels op te stellen om tot iets samenhangends te komen. Wij zijn nauwelijks ertoe in staat één stadsblok consequent vol te bouwen zonder dat er een parkeerterrein tussen verschijnt, of er ineens een benzinestation naast een kerk verschijnt. Ik vind dat niet grappig, zoals jullie Rem Koolhaas, ik vind dat chaotisch en armzalig.''

Onomwonden zegt Stern dat Celebration een uitdrukking is van de heimwee naar wat Amerika sinds de oorlog is kwijtgeraakt. ,,Natuurlijk! Daar is ook niets mis mee. Bovendien proberen we niet het dorp van de negentiende eeuw na te maken, maar dat van de komende eeuw. Vroeger gingen mensen hun leven lang het dorp niet uit, nu zullen ze elke dag in hun auto Celebration verlaten om in en om Orlando naar hun werk te gaan. Straks kun je tegelijk in dat dorp zijn èn op het World Wide Web.''

Glasvezelnet