De utopie van
het dorpsplein

Tien mijl na de laatste strip staat in het aardedonker van het platteland ineens een klein bord: Seaside rechtsaf. Het ligt in het noordoosten van Florida, aan de Golf van Mexico. Met amper driehonderd huizen komt het op geen enkele kaart voor, maar in de afgelopen tien jaar heeft Seaside wijd en zijd aandacht getrokken: de makers en bedenkers hopen hiermee de kiem te hebben gelegd van een revolutie in de manier waarom Amerika woont en leeft. Dit is het boegbeeld van een nieuw soort stadsplanning, New Urbanism genaamd, die een alternatief wil bieden voor de anonieme, uitgedijde suburbs waar Amerika sinds de Tweede Wereldoorlog mee volgestempeld wordt.

Die buitenwijken worden volgeplempt met identieke huizen op identieke percelen en zijn volledig op het autoverkeer ingericht. Zo hebben nieuwe wijken in grote delen van het land geen trottoirs: er ligt toch niets binnen loopafstand. Iemand die loopt, is per definitie verdacht, want die heeft dus geen auto en is dús arm en heeft dus snode bedoelingen. Steeds meer van deze nieuwe wijken zijn gated communities die zich letterlijk voor de buitenwereld afsluiten, met hekken, sensoren, pasjes, slagbomen en particuliere bewakingsdiensten. In zijn boek Privatopia, waarin hij deze private woongemeenschappen als asociaal en ondemocratisch bestempelt, merkt advokaat en politicoloog Evan McKenzie in dit verband op, dat Amerika inmiddels meer bewakers dan politie-agenten telt.

De ontwikkelaar van Seaside, Robert Davis, en de ontwerpers Andres Duany and Elizabeth Plater-Zyberk willen laten zien dat het anders kan - kleinschaliger, menselijker, met buren die elkaar kennen en stoepen waar kinderen kunnen spelen. Hier zijn er geen hekken en geen grote parkeerterreinen, hooguit de bijbels klinkende parkeerverordening "Thou shalt not park here'. De houten huizen staan dicht naast elkaar aan smalle straatjes met rode klinkers en feërieke verlichting. Onder de arcade voor een rij winkels aan het centrale plein van gras klit een groepje verveelde tieners op rollerblades samen. In het registratiekantoor drukt Jeff - baseballpet, lange korte broek - me een sleutel in handen èn de fles Californische Chardonnay die iedere gast van het huis ontvangt.

Met een goed stratenplan en duidelijke bouwvoorschriften is het volgens de New Urbanists mogelijk een community te scheppen die beschut en vertrouwd is - net als vroeger. Hun ontwerpen zijn geënt op de small town van eind vorige eeuw, met een duidelijk herkenbaar centrum en een mengeling van wonen, werken, winkels en recreatie op loopafstand van elkaar. Op straat moet het voor voetgangers aangenaam zijn, met trottoirs, wandel- en fietspaden, en liefst met zo veel mogelijk aansluitingen op openbaar vervoer. In die nieuwe dorpen moeten ook mensen uit diverse leeftijds- en inkomensgroepen wonen, iets wat door de voortgeschreden segregatie van de Amerikaanse samenleving ongebruikelijk is geworden. Vanuit de oude dorpen en steden van Europa bezien zijn deze ideeën niets nieuws, maar in het Amerika van de laat-twintigste eeuw zijn ze idealistisch - reactionair zelfs. Is het mogelijk om een model voor de toekomst te creëren door het verleden weer tot leven te wekken - of krijg je dan kitsch? Volgens de New Urbanists zijn de ingrediënten die een woonplaats prettig maken, van alle tijden; critici vinden daarentegen dat ze zich laten leiden door nostalgie naar goede oude tijden die nooit hebben bestaan. De knusse utopie van het dorpsplein.

Nonplaatsen