|
Een loos advies om maar eens lekker uit te rusten
De arbeidsdruk groeit. Ook de eisen die
mensen aan zichzelf stellen nemen toe. Een op de drie arbeidsonge-
schikten komt door psy- chische klachten in de WAO.
Rentsje de Gruyter
EEN GROOT AANTAL werknemers lijdt anno 1999 aan stress op de werkvloer.
Het woord stress is afkomstig uit de bouwkunde, waar het aangeeft
hoeveel druk op een gebouw kan worden uitgeoefend zonder dat het
bezwijkt. Het ideale stressniveau ontstaat volgens de auteurs van de
Teleac-cursus Omgaan met stress wanneer evenwicht bestaat tussen iemands
draaglast (belasting) en draagkracht (belastbaarheid). Is deze balans
bij voortduring verstoord, dan ontstaat stress.
In de geneeskunde hanteert men het begrip stress al sinds de jaren
dertig. Toch zijn er specifieke redenen waarom mensen juist het
afgelopen decennium zoveel stress op de werkvloer ervaren. Dit zeggen
trainingsbureaus die gespecialiseerd zijn in de aanpak van werkstress,
zoals Schouten Nelissen en AIC, maar ook arbodiensten en
uitvoeringsinstellingen.
Volgens hen ligt de verklaring ten dele in externe, maatschappelijk
bepaalde factoren. Sinds het eind van de jaren tachtig zou de druk zijn
toegenomen die op de gemiddelde werknemer wordt uitgeoefend.
Reorganisaties en fusies volgen elkaar in hoog tempo op en zorgen bij de
werknemer voor onzekerheid en onduidelijkheid omtrent zijn takenpakket
en zijn toekomst. BGD, een `mini-arbodienst' die de universiteit en het
academisch ziekenhuis van Leiden bedient, constateert dat vooral in de
non-profitsector de werknemer steeds meer resultaat moet boeken met
minder middelen.
De precieze oorzaak van werkstress is ook afhankelijk van de grootte van
het bedrijf waar iemand werkt, blijkt uit onderzoek van arbodienst AGG.
Bij medewerkers van kleine ondernemingen is werkstress in het merendeel
van de gevallen te herleiden tot een arbeidsconflict; bij werknemers van
een groot bedrijf is het vaker het gevolg van veranderde
arbeidsverhoudingen na een reorganisatie of een gewijzigde samenstelling
van het management.
Ook persoonlijke factoren verklaren waarom het aantal mensen met
werkstress de afgelopen jaren is toegenomen. Niet alleen de werkgever
stelt hoge eisen, de werknemer doet dat ook, merken bedrijfs- en
huisartsen. De meesten willen succesvol zijn in hun werk en dat
verschijnsel is, zeggen zij, vrijwel onafhankelijk van iemands
opleidingsniveau of carriereperspectief. Het personeel in de supermarkt
of in de schoonmaakbranche wil evengoed laten zien dat het meetelt als
de universitaire medewerker of de jurist bij een
verzekeringsmaatschappij. Zelfs als de extra inzet niet kan worden
beloond met een hogere functie.
Extra kwetsbaar zijn medewerkers in de zorgsector, waar het
ziekteverzuim door werkstress zeer hoog ligt. Volgens
uitvoeringsinstelling Cadans is dit niet uitsluitend te wijten aan
externe factoren zoals onderbezetting, een magere betaling en een hoge
werkdruk. Veel medewerkers hebben uit ideele overwegingen voor hun vak
gekozen; daardoor leveren ze niet alleen een relatief hoge inzet, ze
maken hun eigen welzijn ook ondergeschikt aan dat van hun patienten.
Tegen de tijd dat ze stoppen met werken, zijn ze vaak al in het stadium
van overspannenheid of burn out beland. Met als nadeel dat de weg naar
herstel dan lang is.
Overigens geldt voor veel mensen met werkstress dat ze doorwerken tot ze
gedwongen zijn te stoppen, bijvoorbeeld door verergerde fysieke
klachten. Medewerkers van arbodiensten zoals AGG, een zelfstandige
dochter van het Gak, merken dit dagelijks. In de Ontbijtshow en andere
media mag openlijk over stress gepraat worden, dat betekent nog niet dat
de doorsnee stresslijder openlijk uitkomt voor zijn klachten. Voor veel
klanten geldt: toegeven dat je je werktaak niet aankan, staat gelijk aan
zwakheid tonen.
De betrokken partijen zoals uitvoeringsinstellingen, arbodiensten,
organisatie-adviesbureaus en huisartsenpraktijken zijn het, zo blijkt
bij rondvraag, redelijk eens over de wijze waarop stress succesvol kan
worden aangepakt. Snelle interventie, praktische aanpassingen van de
werktaak, bemiddeling bij eventuele conflicten en een training in
specifieke cognitieve vaardigheden, leiden tot het beste resultaat. Alle
partijen zeggen: als iemand die wegens stressklachten in de Ziektewet
loopt, eenmaal weet waarom hij stress ervaart op de werkplek, is hij al
halverwege de weg terug naar herstel. Over de gewenste aanpak van stress
zijn de deskundigen het eens; de vraag is hoe deze kan worden
gerealiseerd.
De afgelopen weken kwam in de media de vraag aan de orde waarom juist
zoveel mensen met stressklachten in de WAO terechtkomen. Huis- en
bedrijfsartsen is verweten, onder meer door psychologen die de patient
in een later stadium behandelen, dat zij een belemmerende, vertragende
rol spelen bij het herstel. Te vaak zouden ze patienten met
stressgerelateerde klachten naar huis sturen met het advies `eens lekker
uit te rusten'. Dit zou tot een verergering van de klachten leiden en
tot langer ziekteverzuim; hierdoor neemt de kans toe dat iemand in de
WAO belandt.
Hoe langer iemand niet op zijn werkplek zit, hoe moeilijker het voor hem
wordt om terug te keren, constateren arbodiensten en
uitvoeringsinstellingen. Een thuiszittende werknemer relativeert zijn
problemen op de werkvloer niet, deze worden in zijn gedachten steeds
groter en onoplosbaarder: `nooit wil ik meer naar die rotplek terug'.
Een soortgelijk proces signaleren arbodiensten vaak bij de tegenpartij,
de werkgever. Hij zou vaak opgelucht op een ziekmelding reageren: het
acute probleem is `opgelost' en daarmee de noodzaak om een oplossing te
bedenken voor het oorspronkelijke probleem: de werkstress. Is het
losmakingsproces aan beide kanten eenmaal in gang gezet, dan wordt de
kans op een succesvolle reintegratie vanzelfsprekend steeds kleiner,
aldus bedrijfsarts Maasen, hoofd van de BGD.
De boodschap van alle betrokken partijen luidt: hoe eerder stress wordt
aangepakt, des te kleiner is de kans dat iemand erdoor in de WAO
terechtkomt. Bedrijfs- en huisartsen onderschrijven deze gedachte, maar
onderstrepen dat het in veel gevallen niet mogelijk is in een vroeg
stadium een behandelingsprogramma op te stellen. De patient ontkent
meestal langdurig dat zijn klachten stressgerelateerd zijn. De patient
met chronische rug- of maagklachten die blijft volhouden dat deze een
zuiver fysieke oorzaak hebben, is een veelvoorkomend verschijnsel.
Pas nadat de patient een aantal maanden thuis heeft gezeten zonder dat
zijn klachten verminderen, zou hij bereid zijn toe te geven dat hij last
heeft van stress. Voordat dat gebeurt, zegt de huis- of bedrijfsarts
weinig te kunnen doen. Want hoe kun je een patient op therapie sturen
als deze ontkent dat stress hem parten speelt? Voor een succesvolle
behandeling van stress is immers een vereiste dat iemand bereid is zijn
eigen gedragspatronen te analyseren en deze waar nodig aan te passen. In
de praktijk betekent dat keuzes maken en de verwachtingen op een lager
pitje zetten. De werknemer zou hiertoe pas bereid zijn als hij ervan
overtuigd is dat er geen andere oplossing zoals `lekker thuis uitrusten'
meer is.
Een bureau als AIC, dat zich toelegt op de reintegratie van psychisch
arbeidsongeschikte werknemers, ziet zijn clienten meestal voor het eerst
als ze al driekwart jaar in de Ziektewet lopen. Het zegt doorgaans
binnen enkele maanden resultaat te boeken, wat betekent dat de werknemer
(gedeeltelijk) terug op de werkplek is. De werknemer die tijdig bij een
gespecialiseerd bureau terechtkomt, valt nog net te `redden'. Maar
degene die op eigen kracht de klachten moet overwinnen, loopt een goede
kans dat hij van de Ziektewet de WAO inglijdt.
| 
