NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De politieke impasse rond het besluit over gaswinnning in de Waddenzee is nog niet 'explosief', zoals minister Pronk zei, maar ze is voor het kabinet wel lastig.

Door onze redacteuren
KEES VAN DER MALEN en FLORIS VAN STRAATEN

DEN HAAG, 12 NOV. Alle ogen zijn gericht op Wim Kok. De premier mag vandaag in de ministerraad andermaal zijn manoeuvreerkunst tonen. Laat hij zijn compromis van vorige week over gaswinning in de Waddenzee (geen proefboringen, beperkte winning onder strikte voorwaarden) intact, of stelt hij het bij?

Anders gesteld: bewaart de premier het broze evenwicht in het kabinet, waar van de meest betrokken ministers de één, Jorritsma (Economische Zaken, VVD), vóór is en de ander, Pronk (Milieubeheer, PvdA), tegen, of maakt hij een knieval voor de Tweede Kamer, waar een overgrote meerderheid, inclusief zijn eigen partij, gaswinning categorisch afwijst?

Het eerste signaal van de premier was veelbetekenend. Hij acht de zaak "niet onoplosbaar", zei hij gisteravond na het debat. En, accentueerde hij, het kabinet heeft ook een eigen verantwoordelijkheid. Met andere woorden, de premier laat het compromis nog niet los.

Waarschijnlijk is dus dat het kabinet kiest voor het ontraden van de PvdA-motie, waarvoor in de Tweede Kamer een grote meerderheid bestaat. Het kabinet zal zeggen dat het zelf, in gesprekken met de NAM en oafhankelijke deskundigen, wil vaststellen of gaswinning in de Waddenzee tot onherstelbare schade leidt. De motie van de PvdA laat daarvoor ook enige ruimte. De motie constateert dat het kabinet met zijn beslissing van vorige week nog geen 'eindoordeel' heeft gegeven. En wie verplicht het kabinet dat eindoordeel vandaag te vellen? De discussie over de gaswinning is er één van uitstel van echte besluiten. Bovendien is er de methode-Kok: de premier doet nooit een stap te vroeg of een stap te veel.

Kok staat tegelijk wél onder grote druk. En die druk komt van verschillende kanten. De VVD eist sinds gisteren dat hij zijn neutrale positie als voorzitter van de ministerraad waarmaakt. De liberalen staan in de Kamer alleen, maar houden zich vast aan de premier in de wetenschap dat deze flink heeft geïnvesteerd in het compromis en bovendien een verleden heeft als vóórstander van gaswinning in de Waddenzee. Maar de VVD moet wel weten dat Kok al sinds vorig voorjaar nieuwe proefboringen afwijst.

Koks eigen PvdA verschoof gisteren het probleem. Vorige week was Melkert nog een halve medestander van het kabinet. Hij wees het compromis niet af, maar sprak wel de verwachting uit dat het nooit tot gaswinning zal komen. Na zware kritiek uit de eigen partij schoof de fractie gisteren op en koos zij met een eigen motie voor een positie contra het kabinet. Melkert verschoof het probleem daarmee naar zijn 'baas'. Maar ook Melkert weet dat PvdA-leider Kok als premier van een coalitiekabinet minder ruimte heeft dan de PvdA kan afdwingen. Of de fractieleider moet volgende week voor een echte confrontatie kiezen. Maar de confrontatie met een PvdA-premier is voor Melkert geen aantrekkelijke positie.

Blijft over dat de politieke situatie voor het kabinet uiterst ongemakkelijk is. De regeringsfracties hebben meer manoeuvreerruimte dan normaal, omdat in het regeerakkoord niets is afgesproken over gaswinning. Via zijn toenmalige onderhandelaar Wallage heeft de PvdA vorig jaar geprobeerd vast te leggen dat de staat het contract met de NAM zou ontbinden. Maar VVD-onderhandelaar Bolkestein voelde daar niets voor, waarop de partijen besloten niets af te spreken.

Partijen hebben zo meer ruimte om vast te houden aan hun eigen verkiezingsprogramma. De situatie is nog niet 'explosief', zoals minister Pronk gisteren na het Kamerdebat chargerend zei, maar ze is voor het kabinet wél lastig. De druk vanuit de Tweede Kamer kan groter zijn dan in 'geregisseerde' situaties, wanneer het regeerakkoord voor regeringsfracties een min of meer dwingend richtsnoer is.

Tegenover de zichtbare druk vanuit de Tweede Kamer staat de onzichtbare druk van contractpartij NAM, waarmee eerder afspraken zijn gemaakt. Onduidelijk is nog hoe eventuele ontbindende voorwaarden van het contract er uitzien. De Tweede Kamer maakt zich hier vooralsnog niet druk over, maar het kabinet loopt op eieren: een miljardenclaim is een reëel perspectief, alleen kan minister Jorritsma de Kamer daar niet publiekelijk mee confronteren. Het prijskaartje zou er alleen maar groter door worden. "Ik wijs er wel op dat het geen liefdadigheidsinstellingen zijn", zei de minister gisteren, doelend op Shell en Esso, grootaandeelhouders van de NAM.

Anders dan de Kamer heeft Kok wel een verantwoordelijkheid tegenover de NAM. Kok was in het derde kabinet-Lubbers als minister van Financiën nauw betrokken bij afspraken met de NAM: hij gaf zijn consigne aan proefboringen. En als premier committeerde hij zich in zijn eerste kabinet ook aan winning: hij steunde zijn minister Wijers (Economische Zaken, D66), die gaswinning onder de Waddenzee vanaf locaties op de vaste wal toestond. Met dat verleden alleen al kan de premier moeilijk afstand doen van een besluit dat definitief afziet van gaswinning.

Zie ook:

Waddengas brengt kabinet in het nauw (12 november 1999)
Waddengas: kabinet loopt op eieren (12 november 1999)
Kans op claims gestegen na Kamermotie (12 november 1999)
Kamer tegen gaswinning Waddenzee (11 november 1999)
De randen van Kok (8 november 1999)
Vrijwel niemand gelukkig met besluit gasboringen (6 november 1999)
Compromis Kok over boren naar gas Waddenzee (5 november 1999)

( a d v e r t e n t i e s )