aïre aïreBuitenwereld werkt hard aan oplossing in Zaïre

Door onze redacteur DIRK VLASBLOM

ROTTERDAM, 26 MAART. De internationale gemeenschap lijkt voor het eerst sinds in oktober een opstand uitbrak in Oost-Zaïre een serieuze poging te doen het conflict te beëindigen. Fransen en Amerikanen verschillen al geruime tijd van mening over de noodzaak van een internationale interventiemacht voor Zaïre - Parijs is voor, Washington tegen - maar kunnen elkaar inmiddels vinden in een poging tot 'afrikanisering' van het probleem.

Het enige forum dat daarvoor in aanmerking komt, de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAE), buigt zich vandaag in Lomé, de hoofdstad van Togo, over de crisis in Zaïre. Op een belangrijk moment, want er tekent zich beweging af in de standpunten van de strijdende partijen. De VS en Frankrijk hebben de vergadering gisteren in een gezamenlijke verklaring opgeroepen tot ,,spoedonderhandelingen om het conflict in Zaïre te beëindigen''. De bijeenkomst in Lomé wordt bijgewoond door een delegatie van de rebelse Alliantie van Democratische Krachten voor de Bevrijding van Kongo-Zaïre (ADFL). Na de officiële ontvangst van rebellenleider Kabila door president Mandela van Zuid-Afrika, vorige maand, is dit de tweede keer dat de Zaïrese rebellen internationale erkenning krijgen. President Mobutu, die vorige week in Monaco opnieuw werd behandeld voor prostaatkanker, is officieel 'herstellende' en laat verstek gaan. Zaïre wordt vertegenwoordigd door Mobutu's neef en veiligheidsadviseur Honoré Ngbanda, de chef van de veiligheidsdienst en een lid van de parlementaire oppositie. Ter tafel ligt het vredesplan van vijf punten dat in februari werd opgesteld door de Algerijnse diplomaat Mohamed Sahnoun, de speciale gezant van de Verenigde Naties voor het gebied van de Grote Meren. Het eerste punt is meteen het meest omstreden: een onmiddellijk staakt-het-vuren. De regering in Kinshasa noemde het Sahnoun-plan aanvankelijk ,,veel te timide'', maar heeft het, onder druk van de militaire ADFL-successen, inmiddels omhelsd. Kabila, die de overwinning ruikt, wil de vijandelijkheden pas staken als Mobutu en de zijnen aanschuiven aan de onderhandelingstafel. Na gesprekken met minister Pronk, Sahnoun en de Zuidafrikanen en onder druk van de VS, die hem niet onwelgezind zijn, heeft Kabila de voorwaarde laten vallen dat hij alleen met Mobutu persoonlijk wil praten. Gisteren maakte een regeringswoordvoerder in Pretoria bekend dat de rebellenleider genoegen neemt met een team dat door Mobutu is aangesteld. Dat bericht sluit bijna naadloos aan bij de jongste mededeling uit het State Department dat minister Madeleine Albright Mobutu een boodschap heeft gestuurd, waarin ze erop aandringt een ,,persoon of team'' aan te wijzen voor onderhandelingen met de rebellen. Franse en Amerikaanse ambassadeurs in Afrika hebben deze week, in de aanloop naar 'Lomé', gemeenschappelijke diplomatieke stappen gezet om een staakt-het-vuren in Zaïre te bevorderen, zo liet het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken maandag weten. De gezanten van beide landen namen contact op met 17 lidstaten van de Centrale organisatie ter voorkoming van conflicten in Afrika. In de stekelige relaties tussen Parijs en Washington telt ieder woord: de demarches waïren 'gemeenschappelijk', maar niet 'gezamenlijk'. Volgens een woordvoerder in Parijs hebben de ambassadeurs wegens 'agendaproblemen', die kennelijk de gezamenlijkheid in alle twintig Afrikaanse hoofdsteden in de weg stonden, hun visites afzonderlijk afgelegd. Toch hebben zij hun gesprekspartners dezelfde boodschap overgebracht: ze worden verzocht ,,alle partijen'' aan te moedigen ,,zonder verwijl een staakt-het-vuren en onderhandelingen te accepteren''. In de Franse pers wordt onderstreept dat dit voorstel dichter komt bij de positie van Mobutu dan bij die van Kabila. Mobutu heeft vorige week, kort voor zijn terugkeer naar Zaïre, opgeroepen tot een ,,bestand'' en ,,de vorming van een nationale raad'' om ,,met al onze broeders, niemand uitgezonderd, middelen te zoeken om uit de crisis te komen''. Kabila, die zijn militaire overwicht wil uitbuiten, accepteert alleen een staakt-het-vuren als de onderhandelingen zijn begonnen. Bovendien sluit hij 'cohabitatie' met lieden die ooit de macht met Mobutu hebben gedeeld uit. Het gemeenschappelijke minimumprogramma laat zowel aan Franse als aan Amerikaanse kant beweging zien. De Amerikanen, die aanvankelijk de indruk wekten de rebellen onvoorwaardelijk te steunen, willen nu kennelijk dat ze zo spoedig mogelijk een pas op de plaats maken. De Fransen, die lang hebben volgehouden dat niemand om Mobutu heen kan, lijken er inmiddels in te berusten dat hun beschermeling straks onderhandelt vanuit een positie van zwakte.

(NRC Handelsblad / Buitenland, 26 maart 1997)