Sommige jongeren stoppen na een tijdje met drugs, anderen blijven gebruiken. Hoe komt dat en hoe komen ze eraf?

Yasha Lange

PASCAL VERTELT het standaardverhaal van de wietverslaafde. Zijn vrienden begonnen te blowen toen hij zestien jaar was. Hij rookte mee, bleef zitten, hing de hele dag in de coffeeshop, bleef nog een keer zitten en werd van school getrapt. Gedesillusioneerd en zwaar verveeld ging hij nog meer blowen.

Een opleiding afmaken is hem nooit gelukt, stoppen met blowen ook niet. Hij laadt koffers in en uit op Schiphol en rookt voor dertig gulden per dag. "Zonder wietje voel ik mij echt naadje kut'', zegt hij. Zijn schoolvrienden blowen niet meer. De reden? "Misschien hadden zij het minder nodig? Weet ik veel.''

Hoe komt het, dat de ene scholier recreatief drugs kan gebruiken terwijl de ander doorschiet? "Het heeft er veel mee te maken dat iemand niet lekker in zijn vel zit'', zegt behandelcoördinator Henry Nelissen van de Jellinek in Amsterdam. "Het gebruik heeft dan een functie: andere problemen uitdoven, het leven ziet er even beter uit.''

Ieder zijn middel, uiteraard. Met een biertje op ben je losser en maak je makkelijker contact. Met een pilletje vind je iedereen leuk en kan je lekker dansen. Met lijntje sta je plots in het centrum van het feest. En met een een jointje voel je je relaxed. Voor jongeren kan het aantrekkelijk zijn. Maar de een blijft erin hangen, terwijl het merendeel er op een gegeven moment mee ophoudt. Er zijn op dit punt wel verschillen tussen soorten verslavende stoffen; mensen stoppen minder snel met alcohol en tabak dan met XTC.

De drempel om alcohol te gebruiken is laag, zegt Nelissen. Jongeren beginnen vroeg, zeker als er thuis ook gedronken wordt. Ook de barričre om hasj of wiet te roken is niet al te hoog. Blowen is toegestaan en "het ritueel van een joint draaien is spannend'', zegt Nelissen. Je moet alleen wel kunnen inhaleren, dus onder niet-rokers is blowen minder in trek.

De stap om een XTC-pil te nemen is voor jongeren ook niet enorm, denkt Nelissen. "Ze zien het nauwelijks als harddrugs.'' Angst voor slechte pillen is geen obstakel, want jongeren vertrouwen erop dat die goede vriend ook wel een goed pilletje zal leveren. Alleen cocaïne is onder scholieren en studenten ongebruikelijk. Nelissen: "Het is duur en ze zien het als harddrugs. Daar begin je niet zomaar aan.''

Er zijn natuurlijk uitzonderingen, zoals de dj die zich bij de Jellinek aanmeldde voor een korte 'leefstijltraining'. Op zijn zestiende begonnen met cocaïne, in de muziekscene terechtgekomen en coke blijven gebruiken om het gevoel te krijgen dat hij 'iemand was', het idee dat de zaal naar hém keek. Ook omdat hij als dj veel cocaïne kreeg aangeboden, liep zijn gebruik problematisch op. "Hij wilde minderen'', zegt Nelissen. "Maar als je zelfbeeld in een bepaalde scene alleen is op te krikken door het gebruik van een middel, dan zal je het altijd nodig hebben. Hij moet dus uit dat wereldje stappen, als hij er echt vanaf wil.'' Erg lastig, geeft Nelissen toe. "Soms moet je het doel van helemaal gelukkig worden zónder drugs niet nastreven.'' De leefstijltrainingen van de Jellinek zijn relatief nieuw. Ongeveer een jaar geleden werd begonnen met de korte, intensieve, op gedragstherapie gebaseerde aanpak. Psychologe Wencke de Wildt ontwikkelde het programma. "Het blijkt een goede methodiek, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Het wordt nu ook landelijk geïmplementeerd.'' Driekwart van de gebruikers maakt de training af en geeft gemiddeld een acht als rapportcijfer.

Het idee is om doorgeschoten drugsgebruikers concrete handvatten te bieden om te minderen of te stoppen. In vier of tien gesprekken afhankelijk van de ernst worden 'risico-momenten' geanalyseerd en voor- en nadelen van het drugsgebruik besproken. Door de nadelen vast te leggen, kan teleurstelling worden ondervangen. En voor de 'moeilijke' momenten wordt alvast een alternatief verzonnen. Niet uitgaan, wel sporten, alleen bij vrienden op bezoek gaan die niet drinken, slikken, blowen of snuiven.

Gebruikers moeten ook een dagboek bijhouden. Hoeveel vandaag? Wanneer, waarom en hoe voelde dat? "Alleen al dat dagboek bijhouden zorgt er vaak voor dat mensen minderen'', zegt De Wildt. Peter (33) volgde de training omdat zijn vriendin vond dat hij teveel "van dat witte goedje'' snoof. Hij had het nodig om zich "een beetje de bink'' te voelen, zegt hij. Steeds vaker. "Eerst in het weekend, toen op donderdagavond al, daarna soms overdag en op een gegeven moment bijna dagelijks.''

Hij was gemotiveerd om te stoppen, zegt hij. "Anders lukt het ook niet.'' Als voordeel had hij opgeschreven dat hij zijn leven weer terug wilde krijgen. In zijn 'persoonlijk noodplan' wat te doen als ik dreig te gaan snuiven had hij opgeschreven dat hij op moeilijke momenten thuis een videofilm zou gaan kijken. "Ik heb veel videofilms gezien, die eerste maand.'' Hij heeft nu maanden niets gebruikt. "Nou ja, ik ben wel veel meer gaan roken.''

Bij de Jellinek melden zich voornamelijk mensen met een alcoholverslaving. Vaak gaan daar jaren overheen, zegt Nelissen. Langzaam meer drinken, paar keer proberen zelf te minderen en uiteindelijk hulp zoeken. De gemiddelde leeftijd is tegen de veertig. De blowers komen jonger, zo rond de dertig. Het zijn vaak 'double trouble'-types. Niet alleen veel hasj, maar ook veel problemen die weggerookt moeten worden. XTC-verslaafden hebben ze nog niet gehad bij de Jellinek. Babs (20) heeft daar wel een verklaring voor. Ze nam haar eerste pilletje op haar dertiende en was jarenlang elk weekend aan de XTC. Nu niet meer. "Gabber bestaat niet meer. Die enorme raves zijn toch niet zo tof. XTC blijkt echt wel slecht voor je hersens als je teveel gebruikt. En de dagen erna ben je zo moe, dat je het op een gegeven moment gewoon zwaar gehád hebt.''

Om redenen van privacy zijn de namen van de gebruikers gefingeerd.