Politieke partijen

Een overzicht van Koerdische politieke organisaties in de verschillende landen van herkomst:

Iraans Koerdistan

Koerdistan Democratische Partij van Iran
Dit is de grootste en belangrijkste (ondergrondse) organisatie in Iraans Koerdistan. De KDPI werd in 1945 opgericht door onder anderen Qazi Mohammad. Op 22 januari 1946 riep de partij de eerste Koerdische republiek uit in de stad Mahabad. Tot 1979 was de partij ondergronds actief. Na de Iraanse Islamitische Revolutie ging zij weer in het openbaar functioneren, onder leiding van dr. Abdul Rahman Ghassemlou. De partij kwam al gauw in conflict met de nieuwe Iraanse regering. In 1989 werd de intellectueel Ghassemlou tijdens geheime onderhandelingen met vertegenwoordigers van de Iraanse regering in Wenen vermoord. Zijn opvolger werd in 1992 in Berlijn vermoord in opdracht van het Iraanse leiderschap. De huidige leider is Abdullaha Hassanzadah. De partij streeft naar een democratisch Iran en autonome rechten voor de Koerden. Door de moorden op de leiders is zij aanzienlijk verzwakt.

Komala (Revolutionary Organisation of the Toiling People of Kurdistan)
Komala werd in 1969 opgericht als marxistische organisatie die strijdt voor een socialistisch Iran, waarin de rechten van de Koerden worden erkend. Komala heeft in 1982 samen met enkele kleine linkse organisaties een nieuwe (ondergrondse) organisatie opgericht, de Communistische Partij van Iran, waarbinnen Komala zelfstandig functioneert. De leider van de partij is Ebrahim Alizadeh.

Turks Koerdistan

Koerdische Arbeiderspartij (PKK)
De PKK is de grootste en belangrijkste Koerdische beweging in Turkije. De - verboden - partij werd opgericht in 1978. Oprichter en leider is Abdullah Öcalan (Apo). De PKK is marxistisch, maar de laatste jaren is er nauwelijks aandacht gegeven aan de marxistische theorie. De PKK voert sinds 1984 oorlog tegen de Turkse staat, aanvankelijk voor een onafhankelijk Koerdistan, dat zij als een kolonie beschouwde. In de laatste jaren heeft de PKK meer gepleit voor een oplossing van het Koerdische vraagstuk binnen de Turkse staat.

Koerdistan Socialistische Partij (KSP)
Deze partij is medio jaren zeventig opgericht. Toen was zij een van de belangrijkste Koerdische groeperingen in Turkije. Na de staatsgreep van het Turkse leger in 1980 vluchtten veel van haar leiders naar het buitenland. Haar ideologie is socialistisch. Na de oprichting van de PKK is de KSP zeer verzwakt. De KSP wordt geleid door Kemal Burkay. De partij is pacifistisch en zet zich in voor de rechten van de Koerden binnen de Turkse grenzen.

Democratische volkspartij (Halkin Demokrasi Partisi, HADEP)
Deze partij is de grootste legale partij van de Koerden. De HADEP functioneert niet officieel namens de Koerden, want dat is verboden in Turkije. Maar het leiderschap en de doelstellingen staan voor politieke strijd voor democratische rechten voor de Koerden. Veel leiders van de HADEP zitten gevangen, en er is een proces op gang gebracht om de partij te verbieden.

Iraaks Koerdistan

In Iraaks Koerdistan zijn zo'n zestig politieke organisaties. Veel ervan zijn klein en van weinig invloed. De twee belangrijkste en grootste zijn:

Koerdistan Democratische Partij van Irak (KDP)
De KDP werd opgericht in 1946 met Mulla Mustafa Barzani als leider. De KDP bleef in Irak als ondergrondse organisatie functioneren tot de staatsgreep door het Iraakse leger in 1958. Er heerste een sfeer van vrijheid en de KDP werd een openbare partij. In 1961 kwam de KDP in opstand tegen het regime in Bagdad, nadat haar eisen inzake autonomie waren afgewezen. Hoewel formeel de Koerdische eisen min of meer werden ingewilligd, duurde de strijd met tussenpozen voort. In 1991 werd na het neerslaan van een Koerdische rebellie een ‘veilig gebied' gecreëerd voor de Koerden, die een groot deel van Iraaks Koerdistan in handen kregen. De huidige leider van de KDP is Masoud Barzani, een zoon van Mulla Mustafa Barzani. De KDP blijft strijden voor een democratisch Irak en federale rechten voor de Koerden.

Patriottische Unie van Koerdistan (PUK)
De PUK werd na de nederlaag van het Koerdische verzet in maart 1975 opgericht door Jalal Talabani, die met de regeringszijde had meegewerkt.
Na 1991 deelde de PUK in Iraaks Koerdistan de macht met de KDP, een situatie die van tijd tot tijd ontaardde in een gewapende confrontatie. De PUK streeft naar zelfbeschikkingsrecht voor de Koerden, wat kan worden vertaald als federale rechten voor de Koerden en democratie in Irak. Verschillen met de KDP berusten met name op conflicten tussen de leiders. De PUK beschouwt zich als een sociaal-democratische partij.

Kleinere partijen zijn:

Islamitische Beweging van Iraaks Koerdistan (IMIK)
Dit is een militaristische islamitische organisatie die vecht voor Koerdische rechten binnen een islamitisch systeem in Irak. De partij werd opgericht in 1986 en de huidige leider is Mullah Ali abd al-Aziz. De macht van de partij is beperkt tot het gebied rond de stad Halabjah.

Koerdistan Islamitische Unie
Deze partij werd opgericht in 1992 en maakte deel uit van de Internationale Moslimbroederschap. De partij strijdt langs vreedzame weg voor de rechten van de Koerden binnen een islamitisch systeem in Irak.

Koerdistan Socialistische Democratische Partij
Deze partij is een restant van de Koerdistan Socialistische Partij van Irak die in de jaren tachtig actief was. Na verschillende splitsingen bleef een kleine groep, onder leiding van Mohammad Hadji Mahmoud, over.

Koerdistan Communistische Partij
Deze partij is een dochterorganisatie van de Iraakse Communistische Partij en werd opgericht in 1993. De leider is Karim Ahmed.

Koerdistan Werkers partij (Kurdistan Toilers Party)
Deze groepering werd medio jaren tachtig opgericht onder leiding van Qadir Aziz. Het is een marxistische organisatie.

Syrisch Koerdistan

De Koerden in Syrië streven naar culturele en burgerrechten. De belangrijkste - overigens alle kleine en ondergrondse - groepen vormen samen de Democratische alliantie:

Democratische Progressieve Koerdische Partij

(Samengesteld door Fuad Hussein van het Middle East Bureau)

NRC Webpagina's
17 JUNI 1999