Europarlement moet doorzetten

Tom Eijsbouts
Het Europees Parlement moet nu bijten. Niet alleen omdat het gelijk heeft met het indienen van zijn motie van wantrouwen tegen de Europese Commissie; gelijk hebben is in de politiek zelden een overtuigend motief. Het moet bijten omdat het anders weer een streep verder terugzakt tegenover zijn werkelijke tegenstanders, de nationale regeringen. Maar ook omdat zich nu een goede gelegenheid aandient, op een uitstekend moment. Als het deze kans laat liggen kan het wel inpakken.

Bij de vorige verkiezingen voor het Europees Parlement was er in Nederland een opkomst van ongeveer dertig procent. Toen zei de oude rot Piet Dankert dat de komende zittingsperiode de laatste kans was voor het Parlement. Die opmerking was misschien wat overdreven, maar inmiddels heeft het Parlement alweer heel wat krachtmetingen met de Commissie verloren. En de zittingsperiode is al bijna voorbij.

Het Europees Parlement heeft weliswaar in het Verdrag van Amsterdam een mooie bonus gekregen in de vorm van grotere inspraak bij wetgeving, maar die bonus is uitgereikt door de regeringen, en die doen dat niet voor niets. Het wetgevende werk ziet er heel mooi uit, maar in feite betrekt het de Europarlementariers van goede wil in uitputtende onderhandelingen op ambtelijk niveau, waaraan weinig eer te behalen is. Laat het Parlement dus maar eens eerst zijn politieke strepen halen.

Een van de grote problemen voor het Europees Parlement is dat het een zaak aanpakt waarin het niet alleen gelijk heeft maar die ook het grote publiek aanspreekt. Het laatste is problematisch, omdat de meeste kwesties uiterst ingewikkeld zijn. In het huidige geval gaat het echter om arrogantie en corruptie; dat raakt in iedere gewone Europeaan een gevoelige snaar.

Natuurlijk zegt het politieke establishment dat de kwestie inhoudelijk (beleidsmatig) peanuts is. Dat argument kan hoogstens in een volwassen parlementair systeem een rol spelen. Europa is een beginnend, archaisch politiek systeem en daarin moet een parlement zich nu eenmaal richten op de meer ethische en persoonlijke feilen van de ambtsdragers. Dat gedwongen aftreden het bestuur in een crisis zou storten is dan ook onzin. De Commissie wordt demissionair en blijft gewoon aan, totdat de regeringen een nieuw gezelschap voorstellen voor benoeming. Dat wordt hetzelfde, zonder Cresson en misschien Marin, die 'om persoonlijke redenen' zullen terugtreden.

Sommigen zullen beweren dat de leden van het Europees Parlement zelf niet zuiver op de graat zijn. Dat is helemaal waar, maar het vormt geen bezwaar. We willen het toezicht toch niet aan fatsoensrakkers en kwezels overlaten?

De echte tegenstanders van het Europees Parlement zijn niet de leden van de Commissie maar de nationale regeringen, onder wier voogdij het Parlement functioneert. Formeel gezien controleert het Parlement inderdaad de Commissie, maar die controle is niet zoals in een parlementair systeem gerelateerd aan de politieke of programmatische kleur van de Commissie, want die heeft zij niet. De Commissie is een onafhankelijk en dus niet-politiek lichaam, wat politieke controle al heel moeilijk maakt. Alsof je een rechter zou gaan controleren, of een rekenkamer. Dat kan dus ook bijna alleen op ethische punten.

De echte tegenmacht zijn de regeringen. Zij hebben de Europarlementariers in hun macht via hun lidmaatschap van de nationale partijmachines. Dat werkt met name door vanuit de grote landen in de grote fracties van het parlement. Eurocommissaris Edith Cresson is een socialistische 'olifant' in Frankrijk, die haar hooghartigheid in de Commissie baseert op haar enorme politieke status thuis. Het is dan toch prachtig om zo iemand te kunnen omkegelen en je zelfstandigheid te bewijzen? Het vraagt veel van de socialistische fractie in het Europees Parlement, die ook vanuit Duitsland hevig wordt gestuurd. Maar als het lukt is er ook werkelijk iets gebeurd. Vreemd genoeg heeft daarom ook de Commissie vooral iets te winnen bij een geslaagde parlementaire actie.

Wat kan de Commissie doen tegen leden die openlijk het thuisfront plezieren en het nest bevuilen? Santers ongenoegen over Cresson was even groot als zijn onmacht tegenover haar. Niet alleen Cresson heeft lak aan iedereen. Het is voortdurend aan de orde. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Van Aartsen, zei zelfs laatst onbeschaamd in de krant dat Eurocommissaris Van den Broek vooral goed naar hem moest luisteren. Een dergelijke houding tast de macht en het gezag van de Commissie aan. Want waaraan ontleent zij anders de kracht om haar autonomie te verdedigen? Toch alleen aan haar verantwoordelijkheid tegenover het parlement. Tenslotte ontlenen ook nationale gezagsdragers hun macht en gezag in belangrijke mate aan hun verantwoordelijkheid.

Bij gebrek aan een reele verantwoordingsrelatie tussen het Europees Parlement en de Europese Commissie verpietert het Parlement in een politiek vacuum en verwordt de Commissie tot een holle bureaucratie.

Het is natuurlijk verleidelijk voor de Commissie om het Parlement weer hooghartig op zijn onkunde te kunnen wijzen en op de geleende politieke lauweren te leunen. Zie het belerende optreden van Hans van den Broek afgelopen weekeinde. Het Parlement geeft daar ook alle aanleiding toe door allerlei leden onnozele en ongefundeerde vragen te laten stellen. Het spel van verantwoording vraagt behalve bravoure ook discipline en deskundigheid van alle partijen.

Maar goed, laat het wat ongelukkig en onhandig toegaan, zoals elke eerste keer. Een gemiste kans is in de politiek puntenverlies. Als het parlement deze kans voor open doel laat liggen is het 11-0 voor de Europese regeringen. Kom daar nog eens van terug.

NRC Webpagina's
12 JANUARI 1999