Weg met de boterhammetjescultuur!

De tijd van het boterhamzakje voor tussen de middag is definitief voorbij in Nederland. Nou ja, in de Randstad. Wie ook maar even aan de bedrijfskantine kan ontsnappen, gaat buiten de deur lunchen. Om geld uit te geven, gezien te worden, uit gemakzucht en om vrije avonden te sparen. De tosti en het broodje kaas hebben plaats gemaakt voor bagels, sushi en soep.

LUKAS KEIJSER

Het plafond is glanzend lichtbeige gelakt, de muren zijn spierwit. Spotjes die spannende figuren achterlaten op de muur maken schilderijen overbodig. De bruine en groene hangbanken zijn bedekt met zwarte schapenbontjes, de trap naar de wc met donkerbruin hoogpolig tapijt. In een rek hangen toonaangevende buitenlandse tijdschriften als I-D en The Face, uit de speakers klinkt loungemuziek, ofwel rustige house en jazz. Een leren poef, takken in vazen, een ronde salontafel en lampen in jarenzeventigstijl maken het geheel af. En de lapjeskat niet te vergeten, die perfect bij de inrichting kleurt.

Lunchgelegenheid Wolvenstraat 23, sinds februari open, is momenteel zonder meer een van de hipste van Amsterdam. En niet alleen door de aankleding, die ondanks de ouderwetse elementen een jaar 2000-sfeer ademt. Over de menukaart is duidelijk ook nagedacht. Op vierkante borden worden gerechten geserveerd die er spectaculair gezond uitzien. Zoals enorme bruine sandwiches met een moestuin ertussen. En je drinkt er niet gewoon thee of koffie bij, maar jasmijnthee, een muesli-shake of een mix van karnemelk en jus d'orange. Je sigaret doof je in reusachtige kristallen retro-asbakken.

Het publiek doet niet onder voor de inrichting. Je ziet er de populaire rechthoekige brillen, strakke babyroze hemdjes en truitjes met sneeuwvlokmotief uit de jaren tachtig. Gekortwiekte vrouwen zitten gemoedelijk te kletsen naast gepiercte jongens, stelletjes naast moeders met kind, jong naast ouder in snel pak. Het personeel doet denken aan de Brady Bunch, een ultra-aardige televisiefamilie uit de jaren zeventig die altijd rondliep met een gelukzalige glimlach.

Lunchen is 'in'. Zaken als Wolvenstraat 23 waren er een paar jaar geleden nog niet in Amsterdam. Lunchen was voorbehouden aan een selecte groep - zakenlui en financiële jongens - , in tegenstelling tot vele buitenlandse steden waar het 's middags buiten de deur eten al sinds mensenheugenis gemeengoed is. In een stad als Barcelona zitten terrassen en bars van honderden hippe én totaal onhippe tentjes tijdens de siësta vol. Bij het kunstig beschilderde Bar Ra achter de groente- en vleesmarkt aan de Ramblas bijvoorbeeld is het een komen en gaan van modieus geklede twintigers. In de bar om de hoek drinken oude mannetjes een borrel en eten wat tapas. Sterker nog: de lunch is er meestal belangrijker dan het diner. Het buitenshuis lunchen is er zo alledaags dat het niet alleen in de grote steden voorkomt. In kleine Spaanse dorpen gaan complete families tussen de middag aan het gefrituurde zeevoedsel en de tinto de verano (rode wijn met seven up). Zelfs in Griekse gehuchten achter de bergen en alleen bereikbaar via hobbelige zandwegen vind je wel een café waar volop wordt geluncht.

Dat lunchen tot voor kort weinig populair was in Nederland, hing ten eerste samen met de boterhammetjescultuur. Nederland at tussen de middag bij voorkeur uit een plastic zakje, een gewoonte die op haar beurt weer te maken had met geld. In bijvoorbeeld de reeds lang populaire en keurige Brasserie van Baerle ben je al gauw honderd gulden kwijt. Daarbij kwam dat de bestaande lunchgelegenheden een bepaald publiek trokken. De grachtengordel klitte tussen de middag bijeen in de Prinsenstraat. In het veel ongedwongener Goodies, sinds een jaar of vijf gevestigd in de Huidenstraat, komen voornamelijk dertigers. En de heel goedkope lunchrooms waar je een broodje gezond kon eten, bijvoorbeeld in de Kalverstraat, nodigden weer niet uit om te blijven zitten. Buiten de deur ontbijten in Amsterdam was nog minder gangbaar - als je niet in een kille hotelzaal wilde belanden. Pas na lang rondfietsen kwam je met wat geluk een café tegen waar 's morgens al tosti's werden geserveerd.

Sinds kort is alles anders. Althans, in Amsterdam. Lunchcafés, waar je vaak al vroeg terecht kunt, schieten als paddestoelen uit de grond. Overgewaaid uit het buitenland, meent Anna Mol van Wolvenstraat 23. Samen met de sushitenten, de koffiebars en de cateraars uit alle windstreken. De lunchrestaurants, vaak gerund door jonge ondernemers, hebben een nieuwe markt aangeboord. Mol: "Er was voor mij niks om naar toe te gaan." Ze omschrijft zichzelf als "iemand die niet naar een bruin café wil om te lunchen en die meer wil dan een tosti met ham en kaas".

De interieurs van de nieuwe lunchtenten zijn net zo uiteenlopend als het publiek dat ze trekken. Bij café Latei op de Zeedijk bijvoorbeeld hangen naast de bar bij wijze van menukaart polaroids waarop klanten staan afgebeeld met de drankjes en gerechten die er te krijgen zijn. Een sandwich bijvoorbeeld, zelfgemaakte chocolade- en appeltaart en allerlei soorten thee. De thee of koffie krijg je geserveerd in tweedehands mokken met schreeuwerig bloemmotief of een foto van een doktersfamilie - uit Bolsward, vertelt de jongen achter de bar erbij. Onder het eten kijk je uit op verdwaasd rondschuifelende junkies op straat.

Tweedehands zijn ook de fauteuils waarin je kunt plaatsnemen en de formica stoelen en tafels, bedekt met blauw en paars zeil. Hetzelfde geldt voor de enorme hoeveelheid spullen die her en der verspreid staan in de lunchruimte: glazen met psychedelische prints en striphelden van toen, zoals Sjors en Sjimmie. Je ziet er sneeuwbollen uit toeristische oorden, tegels met de koningin erop en stickers van Franse popsterren als Patrick Juvet die je op een T-shirt kunt strijken. Aan het plafond zijn lampen met uitsteeksels bevestigd en op een van de tafels liggen boeken met stalen behang die je kunt bestellen - met bruin en oranje bloemen of donkergroene motieven.

In Latei is zo goed als alles te koop. De sfeer is, wat je noemt, rommelig: door de overdosis aan tweedehands spullen, maar ook door het bord met tosti-resten dat rustig op tafel blijft staan als de klant allang vertrokken is. Hier geen loungemuziek, maar krakerige chansons en Spaanse levensliederen. Je waant je in een mediterrane woonkamer in de jaren vijftig.

Café New Deli aan de Haarlemmerstraat is juist weer heel clean, met veel wit en licht dankzij de enorme ramen. New Deli doet prettig onamsterdams aan. Housemuziek vult de ruimte. De menukaart gaat hier van Ceasarsalads tot spaghetti en wortelkoriandersoep.

Nieuw op lunchgebied zijn de gespecialiseerde ketens, veelal van Amerikaanse origine. De grote steden tellen inmiddels verscheidene bagelshops met namen als Bagels & Beans en Hot 'n Cold. Hier zijn bagels, de Amerikaanse broodjes met een gat in het midden, te krijgen, belegd met creamcheese of geitenkaas met walnoten en honing. Je kunt er eveneens muffins bestellen, cakes in een papieren vormpje. Bij de Albert Cuijp-markt werden het laatste jaar maar liefst drie van zulke zaken geopend en overal is het druk. Gary's muffins, waarvan de eerste zaak in '93 opende, telt nu zes filialen - vijf in de hoofdstad, één in Rotterdam.

Dan heb je ook nog winkels waar sappen en soepen worden verkocht, waarvan er inmiddels twee zijn in de hoofdstad. Bij Sap & Soup aan de Haarlemmerstraat, appelgroen geschilderd en met een lichthouten vloer, maken ze sinds mei dit jaar 'pink orgasms', met aardbei en appel of 'anti-kater chillers', met tomaat, bleekselderij, tabasco, citroen en wortel. Het concept is afgekeken in New York, vertelt Michiel Reinbergen, die met zijn vrouw Gabriëlle Marks de zaak runt en voorheen met een bakfiets naar het Vondelpark reed om daar versgeperste sapjes te verkopen. Maar ook in Londen en Berlijn zijn dergelijke zaken al langer modieus. In Sap & Soup kun je niet zitten, bij Soup en zo bij het Waterlooplein wel, op een terrasje buiten. Daar bestel je bijvoorbeeld Braziliaanse bonensoep en paprikasoep, 'om mee te nemen'. Ze hebben milkshakes van allerlei exotische vruchten: zuurzak, cupuaçu en siriguela. In Utrecht bevindt zich sinds kort een soortgelijke soepwinkel, Suppa, van soepgigant Honig. Binnenkort verwacht aan het lunchfront: Aziatische noodleshops.

Het aanbod creëert de vraag: de halve Randstad luncht tegenwoordig buiten de deur. Giechelende bakvissen zie je bij Gary's muffins aan de Prinsengracht, nachtvlinders bij het andere filiaal in de Reguliersdwarsstraat, dat tot diep in de nacht open is voor de zeer late lunch. Keurige twintigers en dertigers komen bijeen in Greenwoods aan de Singel en bepakte en bezakte vrouwen in de bagelshops bij de Albert Cuijp. Toeristen, gewend aan lunchen buiten de deur, zitten overal.

Bij Latei komen behalve hippe twintigers ook mensen uit de buurt die hun eigen koffiestrippenkaart hebben (11 kopjes voor ƒ27,50). Zo zit de saxofoonreparateur die figureert in een realistisch stripboek over een hoerenloper er regelmatig. Hij leest de krant of praat met andere klanten, zoals de man met een enorme schakelketting over zijn stropdas en overhemd of een vrouw op leeftijd die steeds hard moet lachen.

Meer geld is ongetwijfeld de reden dat het buitenshuis lunchen het broodzakje heeft verdreven, maar het is ook een kwestie van lifestyle. Anna Mol van Wolvenstraat 23: "Er is meer te besteden, dus eten we vaker buiten de deur. Om thuis te eten, moet je eerst boodschappen doen, dat is lastig. Maar ook belangrijk is dat je gezien wordt."

Oprichter Gary Feingold van Gary's muffins voegt er aan toe dat mensen minder tijd hebben en daarom minder zin om hun eigen boterhammen te smeren. Maar misschien nog wel een belangrijker reden voor de populariteit van lunchen: een uurtje je vrienden of bekenden ontmoeten tussen de middag bespaart tijd. Je hoeft niet de hele avond naar een restaurant of bij iemand thuis te zitten. Manager Lambert Geurts van het traditionele lunchrestaurant Brasserie van Baerle, dat al twintig jaar bestaat, merkt overigens niets van de opkomst van de nieuwe lunchcafés. "Wij krijgen een ouder publiek, vooral zakelijk. Men komt af op de service, de ambiance en de kwaliteit."

Of het buiten de deur lunchen meer is dan een trend, zal moeten blijken. Michiel van Reinsbergen van Sap & Soup denkt dat er meer aan de hand is: " Met de mobiele telefoon was het ook zo. Er werd op je gespuugd als je zo'n ding had, nu heeft iedereen er een. Straks gaat het lunchen landelijk."

INFORMATIE

Bagels

O.a.:
Bagels & Beans
Keizersgracht 504, 020-3305508
Ferdinand Bolstraat 70, 020-6721610
Gierstraat 49, Haarlem, 023-5514554

Gary's Muffins

Prinsengracht 454, 020-4201452
Marnixstraat 121, 020-6380186
Reguliersdwarsstraat 53, 020-4202406
Kinkerstraat 140, 020-4123025
Jodenbreestraat 15, 020-4215930
Korte Hoogstraat 23, Rotterdam, 010-4135872

Hot 'n Cold

Ferdinand Bolstraat 53, 020-6720142
Rokin 100, 020-4285050
Leidsestraat 30, 020-3301175
Schiphol Plaza, 020-4053325
Beursgallery Rotterdam, 010-4119001
Van der Kunstraat 177, Den Haag, 070-3887149
Maasmansteeg 8, Leiden, 071-5145349
Marikenstraat 42, Nijmegen, 024-3602475

Soepen & Sappen

Sap & Soup, Haarlemmerstraat 68, 020-3209190
Soup en zo, Jodenbreestraat 94a, 020-4222243
Suppa, Vredenburg 1, Utrecht, 030-2981007

Sushi

Zushi, Amstel 20, 020-3306882

Overig

Brasserie van Baerle, Van Baerlestraat 158, 020-6791532
Goodies, Huidenstraat 9, 020-6256122
Greenwoods, Singel 103, 020-6237071
Latei, Zeedijk 143, 020-6257485
New Deli, Haarlemmerstraat 73, 020-6262755
Wolvenstraat 23, Wolvenstraat 23, 020-4222243

Wijnspreekuur